Participatie en Herstel 1 - 2023

Werkconferentie Yucelmethode - 9 november 2022
Gerdie Kienhorst

Congres Netwerkzorg & Mentale Gezondheid - 24 november 2022
Gerdie Kienhorst

In deze beschouwende bijdrage geven de auteurs hun visie op het kijken naar herstelondersteuning en werken vanuit de herstelvisie als ‘oude wijn in nieuwe zakken’. Zij analyseren dat het in feite gaat om nieuwe wijn die in oude zakken wordt geïmplementeerd en dat dit een probleem is. Zij stellen daarom voor om nieuwe zakken voor de nieuwe wijn te maken.

Stagnatie van implementatie herstelvisie
Al meer dan tien jaar is men in de Nederlandse geestelijke gezondheidszorg bezig om de herstelvisie en het herstelgerichte werken te implementeren. De meeste ggz-instellingen hebben in hun visie en missie opgenomen dat de principes van herstelondersteuning leidend moeten zijn in de inrichting van de zorg bij mentale problematiek. Sindsdien zijn er op microniveau weliswaar kleine stappen gezet, maar de echte grote beweging naar het werkelijk laten landen van deze andere kijk binnen de werkwijze en houding van behandelaren en professionals, is binnen de ggz uiteindelijk een zeer traag zo niet stagnerend proces. Dit heeft allerlei redenen zoals werkdruk door een grote vraag naar zorg, administratieve druk, een vergadercultuur of de complicerende werking van grote, logge instellingen. Maar misschien komt dit nog wel het meest door de ‘traditie’ van de ggz van een bepaalde inrichting van de zorg die op de blauwdruk van somatische medische zorg gebaseerd is. Die onder andere uitgaat van ziekte en genezing. Deze traditie lijkt hardnekkig en moeilijk te slechten.

Participatie en Herstel 1 - 2023 (complete uitgave)

De training ‘Positief bekeken! Ontdek en train je talenten’ is binnen de ggz ontwikkeld door, voor en in cocreatie met cliënten. De training is gebaseerd op de positieve psychologie. Vanuit een focus op zaken die goed gaan bij de deelnemers, gaat de aandacht naar het (her)ontdekken en ontwikkelen van persoonlijke kwaliteiten en mogelijkheden en hoe mensen deze in de praktijk kunnen benutten. Achterliggend doel is empowerment en het vergroten van het welbevinden van de deelnemers. In deze bijdrage worden achtergrond, doel en inhoud van de training beschreven.

Achtergrond
Vele Nederlanders kampen met mentale gezondheidsproblemen. Soms is hiervoor gespecialiseerde behandeling noodzakelijk, maar bij beginnende of milde klachten zijn ook andere opties dan zorg uit de ggz mogelijk. Met de toenemende aandacht van gemeenten en regionale samenwerkingsverbanden voor de mentale gezondheid van burgers nemen deze mogelijkheden steeds verder toe. Herstelacademies die overal in Nederland worden opgericht zijn hiervan een goed voorbeeld. Mensen met eigen ervaring in de ggz bieden er onderwijs, trainingen en coaching aan voor alle mensen met (hulp)vragen op het gebied van mentale gezondheid, zoals de cursus Herstellen Doe Je Zelf of de training om je persoonlijke ‘gereedschapskoffer’ voor herstel te ontwikkelen, genaamd Wellness Recovery Action Plan (WRAP). Deze ontwikkeling heeft als voordeel een lage drempel voor hulp, en vraagt om een gevarieerd aanbod van goed ontwikkelde trainingen met een positief effect op de deelnemers. Vanuit deze gedachte is de training ‘Positief bekeken! Ontdek en train je talenten’ ontwikkeld.

Cognitieve training helpt jongen mensen na een eerste psychose sneller aan een baan. Het gelijktijdig aanbieden van een cognitieve vaardigheidstraining, ofwel ‘cognitieve remediatie’ kan het effect van arbeidsrehabilitatie versterken. Dit zijn belangrijke bevindingen uit mijn promotieonderzoek. Het werd uitgevoerd onder begeleiding van prof. dr. J. van Weeghel, prof. dr. J.D. Kroon en prof. dr. W.A. Veling.

Achtergrond: psychose en barrières voor werk
Naar schatting zijn in Nederland zo’n 150.000 mensen in behandeling voor een psychotische stoornis. Jaarlijks krijgen zo’n 3.000 jongvolwassenen voor het eerst een psychose en dat kan enorm ingrijpend zijn voor de rest van hun leven. Zo’n eerste psychose komt vaak voor in een levensfase waarin mensen zich sterk aan het ontwikkelen zijn. Ze ronden hun opleiding af, doen werkervaring op in hun eerste baan, krijgen voor het eerst een relatie. De psychose doorbreekt deze ontwikkeling.

In dit eerste nummer van 2023 groepeert een aantal bijdragen zich als vanzelf rond het thema ervaringsdeskundigheid. Meestal moet een redactie zich fl ink inspannen om een aansprekend thema te bedenken en goed gevuld te krijgen, maar dit keer werd het ons zomaar in de schoot geworpen. Dat zegt iets over het belang en de actualiteit van het onderwerp. De inzet van ervaringsdeskundigheid is, samen met de herstelbenadering, de innovatie die in de afgelopen decennia de grootste impact heeft gehad op het denken en handelen in de ggz

Rehab

In deze bijdrage een overzicht van de totstandkoming en de aanbevelingen van de generieke module Ervaringsdeskundigheid. Het Trimbos-instituut en Kenniscentrum Phrenos hebben deze samen met de praktijk ontwikkeld als onderdeel van het kwaliteitssysteem voor ervaringsdeskundigen (KvE). Doel van de generieke module is om handvatten te bieden, aan ervaringsdeskundigen, andere professionals en de organisaties waarin ervaringsdeskundigen werkzaam zijn, ter ondersteuning van het werk van ervaringsdeskundigen en ter versterking van hun positie. 

Achtergrond
De inhoud van de generieke module is gebaseerd op wetenschappelijke literatuur (kwantitatieve en kwalitatieve studies) en kennis uit de praktijk (focusgroepen, overwegingen van de werkgroep). Daarnaast zijn grijze literatuur (publicaties die niet in de wetenschappelijke peer-reviewed tijdschriften zijn verschenen) en sleutelpublicaties op het terrein van de inzet van ervaringsdeskundigheid gebruikt, zoals het Beroepscompetentieprofiel Ervaringsdeskundigheid. De generieke module is het eindproduct van een uitgebreid proces, waarin gebruik is gemaakt van drie bronnen: ervaringskennis, professionele kennis en wetenschappelijke kennis. Hoewel dit voor veel kwaliteitsstandaarden geldt, is in de praktijk vaak geen sprake van een gelijke weging van de drie kennisbronnen. Bij de ontwikkeling van deze generieke module is steeds het basisprincipe geweest dat ervaringskennis (minstens) even zwaar weegt als professionele en wetenschappelijke kennis.

Uit het buitenland

Je leest het regelmatig, ervaringsdeskundigen die zichzelf ‘hoopverlener’ noemen. Hoopverlener als een beroepsaanduiding of zelfs eretitel. Hoop wordt vaak benoemd maar lijkt nauwelijks praktisch uitgewerkt te worden. Veel verder dan ‘een levend voorbeeld van hoop zijn’ gaan deze uitwerkingen niet. Waarom noemen ervaringsdeskundigen zichzelf dan toch zo en hoe doen zij dat dan, hoop bieden aan een ander? Dit artikel is een reflectie van de wijze waarop ervaringsdeskundigen hoop bieden aan mensen die lijden onder de gevolgen van chronische stress. 

Verantwoording
Middels gesprekken met meer dan 25 ervaringsdeskundigen en 15 dakloze mensen die begeleid werden door een aantal van deze ervaringsdeskundigen heb ik onderzocht wat hoop biedende handelingen zijn. Daarnaast zijn ook mijn persoonlijke ervaringen met wanhoop en hoop, mijn ervaring als zorgmanager en mijn literatuurstudie naar hoop en chronische stress van invloed op deze refl ectie en meegenomen in dit artikel. Voor we de aandacht richten op het onderzoek, verduidelijk ik eerst wat hoop nu precies is.