Participatie en Herstel 3 - 2023

In memoriam Jolijn Santegoeds 1978-2023 / ‘Noodkreet: 8 maanden isoleer in de ggz, waar is de zorg?!’
Dit was de titel van het laatste blog dat Jolijn Santegoeds op 23 januari van dit jaar de wereld in stuurde. De noodkreet kwam van een moeder die ten einde raad was, omdat haar 20-jarige dochter in afwachting van een geschikte behandelplek als een hete aardappel van isoleercel naar isoleercel werd doorgeschoven. De moeder schreef: ‘Haar leven is op dit moment dusdanig uitzichtloos geworden dat haar lust om te leven totaal verdwenen is. Haar doodswens groeit met de dag en ik zie geen manier meer om haar daarvan te weerhouden!’

Tussen 2011 en 2021 stond in de provincie Zeeland een Soteriahuis, waar zo’n 300 jongvolwassenen met een vroege psychose in huiselijke sfeer zijn ontvangen. Dit huis fungeerde als klinische opnamesetting, waarbinnen werd behandeld en begeleid volgens de therapeutische principes van Soteria. Hoewel het Soteriagedachtegoed zijn oorsprong vindt in de jaren ‘70, blijkt het verrassend goed aan te sluiten bij actuele herstelgerichte ontwikkelingen. In deze bijdrag  beschrijft de auteur behalve de achtergrond en de ontwikkeling van Soteria in Nederland persoonlijke ervaringen met behandeling van vroege psychose binnen Soteria. Met deze ervaringen kan de klinische psychosezorg haar voordeel doen.

Achtergrond: de historie van Soteria
Het Soteria project (1971-1983) als tegenwicht
Soteriahuizen zijn kleinschalige, huiselijke settingen, waarin klinische behandeling van acute psychose geboden wordt op basis van een sociaal model. De sociale omgeving, persoonlijke relaties en het gezamenlijk ondernemen van activiteiten vormen de voornaamste ingrediënten van de behandeling (Nischk & Rusch, 2019). De oorsprong is een onderzoeksproject (The Soteria project, 1971-1983) van de Amerikaanse psychiater Loren Mosher (Mosher et al., 1973; Mosher et al., 1975). Soteria was een woonhuis in Californië met ruimte voor 6-8 mensen met een eerste psychose die anders op een gesloten opnameafdeling opgenomen zouden worden. In het Soteriahuis werden de dagen doorgebracht binnen een groep van cliënten en begeleiders die als een groot gezin fungeerde. De groep droeg gezamenlijk de verantwoordelijkheid voor het huishouden. Mosher had hierbij een voorkeur voor begeleiders zonder professionele achtergrond, die op een meer ‘natuurlijke’ wijze reageren op gedrag dat gekleurd wordt door psychose. Onder andere geïnspireerd door therapeutische gemeenschappen richtte hij Soteria op vanuit de behoefte om tegenwicht te bieden aan de destijds heersende manier van behandelen van psychose in de psychiatrisch ziekenhuizen: inzet van hoge doses antipsychotica met amper aandacht was voor de rol van het persoonlijke verhaal van de cliënt in het ontstaan van diens klachten.

F-ACT Nederland Jubileumcongres en kennisfestival
Op 22 juni jl. vond in de Rijtuigenloods in Amersfoort voor de 20e keer het jaarlijkse F-ACT-congres plaats georganiseerd door de Vereniging F-ACT Nederland in samenwerking met verschillende partners. Het werd een feestelijke viering van het 20-jarige jubileum van het F-ACT-model met een breed scala aan workshops over verschillende aandachtsgebieden waarbinnen het model toepassing vindt, zoals bijvoorbeeld herstel, ouderschap, verslaving en een bijkomende licht verstandelijke beperking. Tijdens het congres werd teruggeblikt op de geboekte vooruitgang in de laatste decennia: de outreachende manier van werken, de gedeelde caseload, de deskundigheid in somatische zorg en LVB zijn in de laatste jaren steeds meer verbreid. Daarnaast werd ook nagedacht over de toekomst van F-ACT. Hier zien we met name een grote rol voor de inschakeling van naasten (het standaard houden van een netwerk intake, bijvoorbeeld). Ook de centra voor zelfregie en mentale gezondheid en de herstelacademies zijn benoemd als belangrijk voor de verdere ontwikkeling van F-ACT.

Wat, als je als psycholoog zelf vastloopt in het leven? Sabine Klaver maakte het mee en neemt de lezer mee in het proces dat zij zelf doormaakte. Dat mag zwaar klinken, maar het tegendeel is waar: het boek is toegankelijk, leest vlot en brengt je als lezer mooie psychologische inzichten. Ook voor mensen die vanuit hun vak of vanuit eigen ervaring goed op de hoogte zijn van bestaande therapieën is dit een aanrader. Dat heeft zeker ook te maken met de wisseling van perspectief die de auteur hanteert.

Eigen ervaringen afgewisseld met die van cliënten
De auteur wisselt namelijk steeds haar eigen ervaringen af met ervaringen van haar cliënten en duidt deze vanuit de psychologie. Zo heeft ieder mens pijn in het leven (‘blauwe plekken’), maar de manier waarop je ermee omgaat zijn weer bepalend voor de mate van lijden die je als gevolg daarvan ervaart. Dit voorbeeld gaat over Acceptance and Commitment Therapy, maar ook cognitieve gedragstherapie, werken aan je zelfbeeld met een Competitive Memory Training (COMET), drama- en winnaarsdriehoeken, gezonde en ongezonde (zoals giftige positiviteit) copingstrategieën komen voorbij. De dosis humor tussendoor zorgt voor een prettige leeservaring. Een behandelaar die de eigen ervaring met psychische klachten en met de therapie die ze ervoor volgt richting herstel beschrijft, komen we niet vaak tegen. Psycholoog zijn vrijwaart je niet van het ervaren van psychische klachten, stelt Sabine. Vergelijk maar de tandarts met het slechte gebit, zoals zij grapt. Die humor zien we steeds terug als ze haar ervaringen beschrijft.

In het eerste deel van dit tweeluik is betoogd dat de herstelbenadering veel goeds heeft gebracht voor mensen met ernstige psychische problemen maar ontoereikend is om armoede, ongelijke kansen, stigma en andere sociale onrechtvaardigheden aan te pakken. In dit tweede deel wordt geschetst hoe burgerschap een goed sturend concept kan zijn om de maatschappelijke positie van mensen met ernstige psychische problemen wèl te verbeteren. Uitgangspunt daarbij is het burgerschapsmodel van Rowe (2015), waarin de overeenkomsten en verschillen tussen de begrippen herstel en burgerschap worden uitgewerkt.

Er heerst nog veel onbekendheid en onbegrip rondom psychische kwetsbaarheden zoals een depressie of verslaving. De aanpak Welkome Wijk is door MIND (voorheen door Samen sterk zonder stigma) en Movisie ontwikkeld om bewoners, vrijwilligers en professionals in de wijk middels bewustwordingsbijeenkomsten bewust te maken van stigma en de impact hiervan. Het Trimbos-instituut en de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) onderzochten de werkzame elementen en de impact van de bewustwordingsbijeenkomsten in een praktijkgericht evaluatieonderzoek. In deze bijdrage worden de stappen en uitkomsten van het onderzoek beschreven.

Achtergrond project

Mensen met een psychische kwetsbaarheid willen graag volwaardig meedoen in de samenleving, maar helaas is dit voor velen nog geen realiteit. Want hoewel psychische kwetsbaarheden veel voorkomen – bijna de helft van de volwassen Nederlanders heeft ooit in het leven een psychische aandoening gehad (Ten Have et al., 2022) – bestaan hierover nog veel vooroordelen. Mensen met een psychische kwetsbaarheid worden vaak niet begrepen, gemeden of uitgesloten. Ten onrecht  zien anderen hen dikwijls als gevaarlijk of onvoorspelbaar (Van Weeghel et al., 2016). De samenhang van negatieve stereotypering, sociale afwijzing en maatschappelijke uitsluiting kan worden samengevat in het begrip ‘stigma’ (Van Weeghel et al., 2016). De gevolgen van stigma voor deelname aan de samenleving zijn vaak groot. Denk hierbij onder andere aan het volgen van een opleiding, het vinden van een baan en het aangaan van sociale relaties (Plooy & Van Weeghel, 2009).

Participatie en Herstel 3 - 2023 (complete uitgave)

In deze persoonlijke bijdrage neemt de auteur de lezer mee voor een inkijkje in haar leven als hoogsensitief persoon.

Bewustwording
Voor mij begon het met mijn studie Voetreflextherapie in Zaltbommel in 2017. In mijn tweede jaar oefenden wij als studenten op het energetisch lichaam van de mens. We moesten de energie in de energiebanen (meridianen volgens de traditionele Chinese geneeskunst) activeren en voelen hoe de energie er in stroomt. Toen begon ik duidelijk emoties en pijn (die ook energie zijn) te voelen die niet bij mij horen. Opeens kon ik intensief verdrietig worden of me naar voelen als ik de voeten van mijn collega vasthield. Sindsdien ben ik me meer en meer bewust geworden van energieën van andere mensen in een ruimte. Hoe meer mensen in een ruimte, des te meer van die onzichtbare maar intensieve energie-uitwisseling. En niet alleen het aantal mensen bleek het verschil te maken hoe ik me voel, maar ook hoe zij omgingen met hun energie of emoties. Als mensen iets bewust of onbewust probeerden te verbergen, voelde ik des te meer. Allemaal onderdrukte emoties die niet gezien mogen worden. Dus, onderdrukt op persoonlijke niveau, weggeduwd in het veld. Het onzichtbare energetische veld waarin we allemaal verbonden zijn. En waar de meest hoogsensitieve mensen onder ons zich makkelijk aan kunnen verbinden (vaak onbewust).

In pursuit of the added value of Intensive Home Treatment: The effects andc costs of outpatient care for patients experiencing an acute psychiatric crisis. (Op zoek naar de meerwaarde van Intensieve Thuisbehandeling: de effecten en kosten van ambulante zorg voor patiënten in een acute psychiatrische crisis.)

ANSAM BARAKAT (PROMOTIE AAN DE VRIJE UNIVERSITEIT OP 10 NOVEMBER 2022)
Het promotieonderzoek vond plaats in het kader van een grote multi-centered randomised controlled trial naar de effecten en kosten van intensieve behandeling thuis voor patiënten in acute crisis, waarvoor patiënten zijn geworven via Arkin en GGZ inGeest. Het werd uitgevoerd onder begeleiding van promotoren: prof.dr. A.T.F. Beekma en prof. dr. J.J.M. Dekker. Dr. M. Blankers was copromotor. In de promotiecommissie hadden zitting: prof.dr. A.J.L.M. van Balkom, prof.dr. H. Kroon, prof. dr. S. Castelein, dr. M. de Koning, dr H.J. de Haas en dr. Y. Voskes.

In dit nummer zijn in de inhoudelijke stukken los van de gebruikelijke rubrieken, achteraf, want ongepland, twee kolossale thema’s te ontdekken. De ene helft van de artikelen gaat namelijk over de vraag hoe we de psychiatrie menselijker en beter kunnen maken, en in de andere helft wordt besproken hoe de hele samenleving vriendelijker en toegankelijker kan worden voor mensen met psychische problematiek.

Ageda & Nieuws

Uit het buitenland - Kenniscentrum Phrenos signaleert