Participatie en Herstel 4 - 2016

Mensen met psychische aandoeningen zijn vaak niet alleen patiënt/cliënt, maar ook ouder van kinderen. Het zou voor hulpverleners een tweede natuur moeten zijn om niet alleen naar de psychische klachten te vragen maar ook naar de rol als ouder. Dit kan zowel het welzijn van de kinderen als het herstel van de ouder ten goede komen. Als mensen ondersteuning krijgen om hun ouderrol (weer) op te pakken, geeft dit vaak structuur, invulling van het dagelijks leven en bevordert dit het contact met de buitenwereld. De interventie Begeleid Ouderschap biedt hulpverleners handvatten de ouder te helpen om zijn of haar ouderrol te versterken. Eventuele partners kunnen hier essentieel aan bijdragen.

Het vervullen dan wel oppakken van de ouderrol door mensen met psychische aandoeningen heeft een verrijkende invloed op het dagelijks leven en daarmee ook op herstel. Niet alleen op persoonlijk vlak, maar ook als het gaat om maatschappelijke participatie.

Een deel van de ouders met psychische aandoeningen heeft echter, naast psychiatrische en psychologische behandeling, behoefte aan steun om deze rol met succes en naar tevredenheid te kunnen vervullen.

Op 2 juni 2016 werd het boekje De kunst van ART - het Werkboek Active Recovery Triad ten doop gehouden op een feestelijke manifestatie in Lantaren Venster in Rotterdam. ART is ontstaan in de slipstream van HIC. Het is een initiatief van Breburg, met name van psychiater Tom van Mierlo. Maar aan het ontstaan van ART hebben ook een zestiental andere instellingen meegewerkt.

Langdurige zorg


Is HIC vooral gericht op het herstelgericht humaniseren en rationaliseren van acute zorg en crisisbehandeling, ART is gericht op de langdurige zorgpopulatie. Centraal in het ART-concept staat herstel. Dit wordt geflankeerd door het actief werken in de triade.
Op deze basis biedt ART een fris model om de zorg voor de langdurig zorgafhankelijke EPA-cliënten van nieuwe inspiratie te voorzien. De gedachte dat deze mensen worden bevraagd op hun herstelwensen, dat zij worden beschouwd als lid van een sociaal netwerk en dat er actieve moeite wordt gedaan om stilstand en demotivatie te bestrijden is natuurlijk een goede gedachte. Gezien de ambulantisering is de tijd rijp om ook voor deze groep nieuwe vormen van zorg te ontwerpen. ART verbindt een groot aantal recente initiatieven. Het verbindt bijvoorbeeld initiatieven op het gebied van herstel en ervaringsdeskundigheid met resourcegroepen en familie-betrokkenheid. Het verbindt de persoonlijke diagnostiek van Jim van Os met de notie dat risicotaxatie en crisisinterventie noodzakelijke functies zijn. Het benoemt een aantal specifieke herstelondersteunende interventies zoals Open Dialogue, Motiverende ge-spreksvoering, CAT, Housing First, IMR, IPS, IRB, SRH en Triple C. Deze rommelige staalkaart krijgt in ART-verband een zekere logica. Het zorgproces wordt geoperationaliseerd in zeven stappen en tien thema's. Aan het einde van het werkboek staat een ART-monitor die denk ik heel bruikbaar is om een praktijk of milieu te beoordelen op zijn ART-gehalte. In de tweede helft van het boek en in de monitor wordt ook aandacht besteed aan implementatie en organisatie.

Boeken

Handboek werken in de wijk | Lilian Linders

Het hart van de zorg. Idealen en praktijken in de verstandelijk gehandicaptenzorg bij de Hafakker (1960-2010) | Detlef Petry

Sociale dynamiek van de gemeentelijke politiek samenspel tussen lokale overheid en sociale professionals | Nico van Oosten

Inhoud

Redactioneel

Actief ouderschap, herstel en maatschappelijke participatie
Peter van der Ende, Jooske van Busschbach en Charlotte Wunderink

Beeld Van hokje naar open ruimte
Olena Trompert

Uit de marge: op inclusie gericht groepswerk met kwetsbare ouderen
Gerda Scholtens

IRB in beeld: een introductie in de IRB volgens de principes van de 'Yucelmethode’
Jos Dröes en Mehmet Yucel

Naar een herstelgerichte voordeur
Jeffrey van der Starre en Hester den Hartog

Bijeenkomsten
ART, de Active Recovery Triad Jos Dröes Vervolgconferentie Over de brug
Anne-Marie van Bergen

Treur!’ Symposium over 'depressie, rouw en verveling’
Bert van den Bergh

Congres Herstelacademies
Jos Dröes


Boeken
Handboek werken in de wijk | Lilian Linders

Het hart van de zorg. Idealen en praktijken in de verstandelijk gehandicaptenzorg bij de Hafakker (1960-2010) | Detlef Petry

Sociale dynamiek van de gemeentelijke politiek samenspel tussen lokale overheid en sociale professionals | Nico van Oosten

Rehab
Studiereis RACT Gotenborg, februari 2016. De ontdekking van het werken met resourcegroepen
Saskia van der Wouden, Frits Bovenberg en Hans Kroon, m.m.v. Bram Berkvens, Job Mol, en Frits Dorleijn


Uit het buitenland
Kenniscentrum Phrenos signalee
Jaap van Weeghel en Toine Ketelaars

Een introductie in de IRB volgens de principes van de ‘Yucelmethode'

De Individuele Rehabilitatie Benadering is een techniek die hulpverleners kunnen gebruiken om mensen te ondersteunen bij het verkennen, kiezen, verkrijgen en behouden van hun persoonlijke participatiedoelen. Dikwijls wordt in de praktijk geklaagd dat de methode ingewikkeld is. De werkbladen van de IRB worden vaak aangeduid met termen als ‘al die formulieren die je moet invullen'. De IRB in Beeld is ontworpen om deze bezwaren weg te nemen door met een beeldende vorm van Individuele Rehabilitatie te werken. Jos Dröes en Mehmet Yucel hebben samen een toepassing van de blokkenmetafoor uit de Yucelmethode (Yucel, 2013) ontwikkeld die gebruikt kan worden om de IRB (Luijten, Korevaar & Dröes, 2011) op een beeldende manier te gebruiken. De auteurs denken dat deze toepassing op ruime schaal in het IRB-onderwijs en in het werken met de IRB kan worden gebruikt.

In de herstelgerichte benadering is het logisch dat behandelaren niet alleen, maar samen met hun patiënt tot een diagnose en een behandelplan komen. Om de intakeprocedure transparanter en efficiënter te maken, heeft PsyQ Spijkenisse een ‘intakestraat’ ontwikkeld, waarin deze samenwerking met de patiënt expliciet wordt vormgegeven.


In dit artikel presenteren de auteurs de resultaten van een patiënttevreden-heidsonderzoek na de invoer van een intakestraat. In de intakestraat wordt de diagnostiek, de toewijzing aan een zorgprogramma en het adviesgesprek in één dagdeel gedaan. Al deze stappen worden in aanwezigheid en in overleg met de patiënt gedaan (shared decision making). In dit artikel is er vooral aandacht voor de tevredenheid van de patiënten1 en de ervaringen van behandelaren.

Inleiding


Momenteel zijn herstelgerichte zorg en herstelgericht werken erg onder de aandacht van therapeuten en beleidsmakers. Instellingen kiezen er vaker voor om vanuit het herstelgerichte referentiekader te werken. Herstelgericht werken is in eerste instantie ontstaan als een beweging tegen de psychiatrie. Patiënten wilden meer inspraak en autonomie. Later heeft de ggz elementen uit de werkwijze overgenomen (Hunt & Resnick, 2015). Het betreft een visie en behandelwijze voor mensen met psychische klachten en kent haar wortels in de verslavingszorg en de langdurige zorg. Hier is volledige remissie van de klachten doorgaans geen realistisch doel. Patiënt en behandelaar zoeken naar manieren waarop een waardevol, hoopvol en betekenisvol leven geleid kan worden en leveren op dit vlak zorg (Brouwers, Van Gestel-Timmermans & Van Nieuwenhuizen, 2013).

Als er in dit nummer van Participatie en Herstel één thema uitspringt, dan is dat wel het thema familie en netwerk. Van der Ende, Van Busschbach en Wunderink wijden een beschouwing aan de ondersteuning van ouders die het vervullen van de ouder-rol moeilijk af gaat. Gerda Scholtens beschrijft de situatie waarin de ouderrol juist wegvalt, wanneer de kinderen de deur uit zijn en de drukke ouder ineens een eenzame oudere is geworden.

Rehab

De ontdekking van het werken met resourcegroepen

Resource group assertive community treatment (RACT) is relatief nieuw in Nederland. In het RACT-model vormen mensen met een psychotische aandoening een resourcegroep, een steungroep, waarin hulpverleners, familieleden en naasten deelnemen. Die groep maakt deel uit van het ACT-team. In de resourcegroep krijgen de cliënt, familie en naasten educatie om beter te communiceren. Het helpt de cliënt om meer eigen regie te krijgen op zijn of haar leven. Doordat familie en naasten meedoen, vermindert het ook de stress in de eigen omgeving. Om meer inzicht te krijgen in het werken met resourcegroepen maakten een groep Nederlanders een studiereis naar Zweden, waar het al enige jaren in praktijk wordt gebracht. In deze bijdrage is het verslag te lezen.

Op inclusie gericht groepswerk met kwetsbare ouderen


Tekening Charlotte de Bie


Ouder worden betekent niet voor iedereen genieten van de oude dag. Ouderen gaan met pensioen, de kinderen verlaten het ouderlijk huis. Het kan in die levensfase heel stilletjes worden en moeilijk om het leven naar tevredenheid in te richten. Welzijnswerk kan hier uitkomst bieden.


De aandacht van medici en in de media - zoals laatst in VPRO Zomergasten - om gezond (heel) oud te worden, lijkt voorbij te gaan aan problemen die ouderen nu ondervinden in deze levensfase. Na hun zestigste hebben veel mensen nog een heel leven voor zich dat gekenmerkt wordt door vrije tijd en de afwezigheid van verplichtingen. Een deel van de ouderen vindt het moeilijk om hiervan te genieten. Zij voelen zich eerder eenzaam en geïsoleerd. In dit artikel ga ik in op de mogelijkheden van het welzijnswerk om activiteiten op te zetten die deze ouderen ondersteunen bij de invulling van deze nieuwe levensfase.

Systematische review: het effect van op IPS-principes gebaseerde arbeidsrehabili-tatieprogramma's op kwaliteit van leven is gering

Over het algemeen willen mensen met ernstige psychische aandoeningen die door hun ziekte niet (meer) werken, graag weer aan het werk. Er is veel onderzoek gedaan naar het effect van allerlei begeleid werken-interventies op het vinden van regulier betaald werk. In deze

Nederlandse systematische review en meta-analyse (n=i6 studies) werd onderzocht wat de effecten van reintegratieprogramma's zijn op de psychische gezondheid en de kwaliteit van leven van de deelnemers. Enkele voorwaarden waaraan de studies moesten voldoen: de deelnemer werd in een baan (regulier betaald of beschermd) geplaatst en de opzet van de studie was een RCT waarbij er aan gezondheid gerelateerde uitkomstmaten zijn gemeten. Er bleken zestien studies geïncludeerd te kunnen worden. In bijna alle studies was de gebruikte interventie Individuele Plaatsing en Steun (IPS) of daarop gebaseerd. Daarbij wordt de deelnemer eerst op een arbeidsplaats naar eigen voorkeur geplaats en aldaar begeleid.