Participatie en Herstel 4 - 2022

Nationale Psychosecongres 2022: de vele betekenissen van psychose - 22 september 2022

Jolanda Maas, Renske Visscher en Koen Westen (red.) (2021). Green Mental Health.

Tijdens een perspectiefsessie georganiseerd door MIND op 7 september 2022 blikten verschillende mensen uit de cliëntenbeweging terug op soms tientallen jaren strijd voor de belangen van cliënten. Ook gaven ze hun visie op de belangrijkste uitdagingen voor de toekomst. Het publiek van rond de 80 mensen liet zich daarbij niet onbetuigd. De redactie vroeg Nic Vos de Wael om een verslag. Het is een kaleidoscopisch en persoonlijk gekleurd verslag geworden. Maar daarom niet minder interessant.

Opzet van de bijeenkomst
De perspectiefsessie, getiteld ‘Crisis in de ggz, kans voor de cliëntenbeweging?’ vond plaats bij recovery college Enik in Utrecht. De sessie was opgezet als een soort talkshow. In drie gespreksrondes kwamen telkens drie personen die hun sporen in de cliëntenbeweging hebben verdiend aan het woord.1 Zij blikten zowel terug als vooruit. Veel thema’s en veel verschillende standpunten passeerden de revue op deze middag, wat in samenspraak met de aanwezigen leidde tot een levendige en soms rommelige discussie. Ik pretendeer niet alles kort en eenduidig samen te vatten, maar geef wel een persoonlijk gekleurd verslag van deze sessie, aan de hand van verschillende thema’s. Daarin put ik ook uit de schriftelijke bijdragen die voor de bijeenkomst zijn aangeleverd.

Om aan te sluiten bij de wensen en behoeftes die leven in de zogenoemde triade van cliënt, diens naasten en de zorgverlener hebben de auteurs op basis van onderzoek een instrument ontwikkeld met als doel om het triadisch samenwerken in de langdurige ggz te bevorderen. Het gaat om een gespreksondersteuner, die de triade helpt om de dialoog en de samenwerking te verbeteren. In deze bijdrage beschrijven zij allereerst welke ervaringen er zijn met het samenwerken in de triade en welke behoeften hieruit voortkomen. Vervolgens introduceren zij de gespreksondersteuner en blikken vooruit op de pilot- en implementatiefase van deze tool.

Achtergrond
Hoewel de meeste mensen met een ernstige psychische aandoening ambulante zorg krijgen (ca. 86%1), zijn veel van hen langdurig afhankelijk van 24-uurszorg (Van Hoof et al., 2012; Kroon et al., 2019). Er wonen ongeveer 21.000 mensen als gevolg van complexe problematiek langdurig in een klinische 24-uurszorgvoorziening (langdurige opnameafdeling) of in een voorziening voor beschermd of begeleid wonen. In het verleden werd er vaak vanuit gegaan dat herstel niet meer mogelijk was, te meer omdat herstel werd gezien als remissie van symptomen of terugkeer naar een vroeger niveau van functioneren (Leonhardt et al., 2017). Mede hierdoor verblijft een groot deel van de cliënten in de langdurige ggz al jaren in een institutionele setting. Zij leiden veelal een geïsoleerd leven met weinig tot geen contacten met naasten. Na een lange geschiedenis van crises, opnames en teleurstellingen ervaren deze cliënten en hun naasten deze setting vaak als een veilige omgeving.

De levensloopaanpak is bedoeld om personen met multiproblematiek en een hoog veiligheidsrisico doorlopende en domeinoverstijgende zorg en ondersteuning te bieden, ook als zij hier ‘formeel’ geen recht op hebben. In deze bijdrage wordt op basis van interviews met professionals uit Noord-Nederland de vraag nader verkend hoe een optimale aanpak vorm moet krijgen. De focus ligt daarbij op wat zij moeten doen om de levensloopaanpak tot een succes te maken. De auteurs identificeren drie kenmerken of voorwaarden die volgens professionals die betrokken zijn bij de levensloopaanpak van belang zijn voor een succesvolle toepassing: (1) langdurige betrokkenheid bij de cliënt om een één-op-één vertrouwensband op te bouwen, (2) proactieve organisatie van de meest passende zorg en ondersteuning voor de cliënt, en (3) het doorbreken van barrières die de realisatie van zorg en ondersteuning voor cliënten bemoeilijken.

Achtergrond
Nederland kent naar schatting 2000 volwassenen met een hoog veiligheidsrisico en complexe multiproblematiek die behoefte hebben aan forensische zorg en ondersteuning en hulp op andere levensgebieden. Onder de normale fi nancieringsbronnen kan deze zorg en ondersteuning echter niet altijd gerealiseerd worden (Stuurgroep Ketenveldnorm, 2022). De gedachtegang is dat om overlast te beperken en stabiliteit in het leven van de cliënten en hun naasten te bevorderen moet worden ingezet op blijvende betrokkenheid van zorg- en hulpverleners. Daarom is in 2018 de levensloopaanpak geïntroduceerd.

Participatie en Herstel 4 - 2022 (complete uitgave)

Rehab

Taal kennen we in diverse modaliteiten. Zo is muziek een universele taal en kennen we de taal van ons lichaam (niet te verwarren met gebarentaal) of de taal van kleur. Deze bijdrage gaat in op verbale taal aan de hand van enkele vragen over het verband tussen taal en herstel. Hoe werkt taal? Hoe lukt het mensen met elkaar te communiceren, elkaars boodschappen te begrijpen? Wat is het belang van een – voor de betrokkenen – betekenisvol vocabulaire om ervaringen of concepten1 ‘onder woorden’ te brengen? Is er bij mensen met een psychische aandoening een samenhang tussen herstel en taal? En ligt in de werking van taal een sleutel voor het succes van ervaringsdeskundigen?

Inleiding
In de ggz is taal het meest toegepaste middel waarmee men hulp biedt en veranderingen in gang zet. We praten de hele dag met elkaar. Mensen denken in woorden en ze sturen zichzelf aan door zelfspraak (ook al gaat dat vaak niet zo bewust). En hun ervaringen vatten ze samen in een verhaal. Opmerkelijk is dat kennis over de werking van taal in deze sector, bijvoorbeeld in de opleidingen van psychiaters of verpleegkundigen, nog onvoldoende aandacht heeft. Weliswaar is er ruimte voor lessen over gespreksvoering en men is zich ervan bewust hoe men thema’s ter sprake brengt. Niet verkeerd, maar het gaat hier meer om het aanleren van goede gewoonten dan om een goed begrip van hoe taal werkt (de mechanismen), en van de belangrijke rol die taalgebruik speelt in de psychische zorg. Zeker, ook non-verbale communicatie is heel belangrijk. Deels gaat het hier trouwens ook om taal. Er zijn ook andere minder ‘talige’ interventies mogelijk: muziek, beeldende therapie, wandelen in de natuur, lichaamsgericht werken of het verzorgen van dieren. Maar ook hier is de verbale communicatie niet ver weg.

Uit het buitenland - Kenniscentrum Phrenos signaleert

Deelname aan de samenleving als volwaardig burger betekent ook gebruikmaken van je burgerrechten, inclusief het stemrecht. In het afgelopen verkiezingsjaar viel de auteur op dat er hiervoor in de ggz weinig aandacht is. Hij pleit ervoor om het voor 15 maart 2023, wanneer er verkiezingen voor de Provinciale Staten (en indirect voor de samenstelling van de Eerste Kamer) en waterschapsverkiezingen zijn, anders te doen en in elk geval cliënten te voorzien van goede informatie.

Participatie als volwaardig burger ondersteunen
Voor veel burgers – en niet alleen ggz-cliënten – is volwaardig meedoen in de samenleving gemakkelijker gezegd dan gedaan. Dat geldt niet alleen voor alledaagse zaken, maar ook voor deel uitmaken van de parlementaire democratie. Daaraan deelnemen in de vorm van het uitbrengen van je stem bij verkiezingen is ook meedoen. Veel mensen brengen hun stem niet (meer) uit, getuige de opkomst bij allerlei verkiezingen, om sterk uiteenlopende redenen. Wanneer niet gaan stemmen een bewuste keuze is, dan is het ethisch onjuist om mensen te pushen om te gaan stemmen. Maar wanneer andere factoren daarbij een rol spelen, dan ligt het anders. Stemmen is een algemeen burgerrecht. Als ggz-medewerkers hoort het bij onze taak om maatschappelijke participatie in het algemeen te bevorderen, onze cliënten ook te ondersteunen door een goede informatievoorziening rondom verkiezingen. Dit is geen betutteling, maar attendering.

Zoals ggz-cliënten waar nodig ondersteund worden bij allerlei alledaagse zaken in het maatschappelijk meedoen, zo is het evenzeer zinvol hen te helpen deelnemen aan verkiezingen. Heel simpel door, als zij dat in beginsel willen, hen – groepsgewijs– erop te attenderen wanneer er verkiezingen zijn en waar men dan moet zijn om te stemmen. Net als vele anderen en misschien ook wijzelf kunnen zij bij zoiets eenmaligs best een geheugensteuntje gebruiken.

Deze bijdrage gaat in op hoe het recht in Nederland en België vorm geeft aan de rechten van mensen met een beperking (als gevolg van een verstandelijke beperking, psychische aandoening of dementie) wat betreft hun zelfbeschikkingsrecht over zorg en behandeling. Nagegaan wordt hoe beide landen hierin tegemoetkomen aan het VN-verdrag over de rechten van personen met een beperking.

Zelf over zorg en behandeling kunnen beslissen is belangrijk, ook wanneer iemand een psychische aandoening, een verstandelijke beperking of dementie (hierna: beperking1) heeft. Tegelijkertijd brengt een dergelijke beperking met zich mee dat zelf beslissen niet altijd mogelijk geacht wordt. Het recht bevat daarom regels over wanneer een persoon zelf niet langer mag beslissen, en schrijft in zo’n geval voor wie dat in zijn plaats doet en hoe dat dient te gebeuren. Deze regels beschermen mensen tegen de gevolgen van hun eigen beperking én tegen anderen die misbruik zouden kunnen maken van hun kwetsbaarheid. Echter, regels die iemand het recht ontnemen om zelf keuzes te maken of die zelfs toelaten dat anderen iets kiezen wat hij niet wil, zijn niet louter beschermend; ze zijn ook vrijheidsbeperkend. Deze bijdrage vergelijkt hoe het recht in Nederland en België balanceert op het kwetsbare evenwicht tussen autonomie en bescherming en gaat na hoe beide landen daarmee tegemoet komen aan het VN-verdrag over de Rechten van Personen met een Beperking (hierna: VN-verdrag). Eerst wordt de invalshoek van dit VN-verdrag geschetst. Daarna komt het recht over vertegenwoordiging en dwang in Nederland en België aan bod. Tot slot volgen enkele kritische bedenkingen over de verenigbaarheid van deze regelgeving met het VN-verdrag.