Tijdschrift voor Rehabilitatie 2 - 2013

Om kwaliteitscriteria te inventariseren die aanvullend zijn op de multidisciplinaire richtlijn schizofrenie heeft Anoiksis met focusgroepen uit haar achterban een inventarisatie gemaakt van wat als helpend wordt ervaren in de hulp aan mensen met de diagnose schizofrenie. Er zijn daartoe vier groepsbijeenkomsten gehouden (oktober t/m december 2012) met in totaal 27 deelnemers (13 mannen en 14 vrouwen). De deelnemers zijn geworven via het ledenblad dat alle circa 1600 leden ontvangen, onder de circa 100 bezoekers van de landelijke dag/ ledenvergadering en onder de actieve vrijwilligers.
De basis van een succesvolle behandeling ligt bij een goede start, dat wil zeggen tijdige herkenning en een snelle toeleiding naar een effectieve combinatie van pillen en praten.
Symptoomreductie wordt door de meeste deelnemers belangrijk gevonden maar moet samengaan met het weer op de rit krijgen van je leven en maatschappelijk functioneren.

10-13 november 2012 | Milaan | Congres van de World Association for Psychosocial Rehabilitation (WAPR)

Voor de elfde maal organiseerde de WAPR een groot internationaal congres. Centraal thema was verandering, zowel in denken en doen, als in het verlenen van diensten in het kader van psychosociale rehabilitatie en herstel. Aanwezig waren 1448 deelnemers uit 70 landen. Daaronder waren 365 medici, 819 andere beroepsbeoefenaren, 136 cliënten, 75 verwanten en 55 studenten. Het aanbod was enigszins overweldigend. Verspreid over een groot congrescentrum waren er 69 symposia, 3 hoofdsprekers, 2 rondetafelconferenties, 59 themabijeenkomsten met 211 presentaties, 15 meet the expert bijeenkomsten, 14 videopresentaties en 236 posterpresentaties. Bij de grotere bijeenkomsten was gezorgd voor simultaanvertaling in Engels, Frans, Spaans en Italiaans.
De WAPR vermeldde met trots zich niet te hebben laten sponsoren door commerciële bedrijven. De deelnemers waren afkomstig uit 75 landen verdeeld over 5 continenten. De grootste vertegenwoordiging leverde Italië (778 mensen). Opmerkelijk is dat in de top 10 van deelnemende landen 3 Scandinavische landen zitten met in totaal 112 mensen. Uit Nederland kwamen 25 deelnemers. Opvallend is dat Kazachstan werd vertegenwoordigd door 14 deelnemers, hetgeen meer is dan Duitsland en Zwitserland samen (elk 6) en dat Nieuw-Zeeland en Rusland beide slechts 1 vertegenwoordiger hadden.

Diverse recensies

Spiritualiteit is vaak uiterst belangrijk voor mensen die psychoses doormaken en kan, zoals het verhaal van Patte Randal illustreert, voorzien in een passend kader om de ervaringen te begrijpen. Pattes verhaal laat zien dat het ervaren van psychoses vaak kan worden herleid tot gebeurtenissen eerder in het leven, die in haar geval betrekking hadden op het overschrijden van grenzen. Pattes relaas illustreert dat het kweken van persoonlijk betekenisvol begrip en bevestiging door een groep geestverwanten behulpzaam is bij het leren omgaan met psychotische ervaringen.
Spiritualiteit is een onderwerp waar de geestelijke gezondheidszorg moeite mee heeft. Spirituele toestanden worden gewoonlijk gepathologiseerd, hoewel onderzoek aantoont dat spiritualiteit vaak geassocieerd wordt met betere, en niet slechtere, resultaten op het gebied van een uitgebreide reeks gezondheidskwesties. Patte gebruikt het begrip 'spirituele nood' om ervaringen te beschrijven die doorgaans worden beoordeeld als psychotisch. Dit verklaringsmodel biedt kansen om spirituele belevingen uit te werken in een persoonlijk, betekenisvol verhaal dat met geestverwanten kan worden gedeeld. Door hulp te bieden bij het zoeken naar spirituele zingeving kan de angst voldoende teruggebracht worden om de weg vrij te maken voor vermindering van antipsychotische medicatie.

inhoud
2 BILD I | Marjo Oosterholt

3 REDACTIONEEL | Rozemarijn Esselink

4 Op weg naar Ithaka. Reflecties op empowermentbinnen zorg en welzijn | Jenny Boumans en MichielLochtenberg

15 HERSTEL Spiritualiteit en psychose - een persoonlijke ervaring | Patte Randal

25 Samen Werk en Opleiding Realiseren voor personen met psychische problemen | Veerle De Jaegere, Jeroen Knaeps en Chantal Van Audenhove
37 DRÖES | België vanuit de trein bij invallende duisternis

TOEN
38 Change thinking, change practice, change services | Cees Witsenburg
42 Er is leven na LIVE... en een lange weg te gaan | Gerry Cornelissen
45 Kennisdag Ambulantisering: de deuren open! | Simone van de Lindt
49 Symposium Transformaties I Govert Jan Bach
51 Maatschappelijk integreren: hoe kun je dat van elkaar leren? | Bert-Jan Roosenschoon en Dorothé van Slooten

FEED
57 Auke van Dijk. Open en gesloten geesten | Cees Witsenburg
59 Rein Gerritsen. 13 ongelukken | Peer van der Helm

61 UIT HET BUITENLAND. PHRENOS SIGNALEERT | Toine Ketelaars

67 REHAB Wat is ervaringsdeskundigheid? | Rokus Loopik, Harry Gras en Dirk den Hollander

72 Aandacht voor interactie. Kwaliteitscriteria vanuit patiëntenperspectief | Mette Lansen

77 SRH bij mensen met autisme: een krachtige combinatie | Joan de Heer en Hermine Poleij

Hoe kan de reis van mythisch figuur Odysseus als metafoor dienen in een uiteenzetting over empowerment? In dit essay beproeven we dit gedachteexperiment. We benutten het verhaal van Odysseus als inspiratie in het denken over de implicaties van de 'nieuwe' krachtgerichte concepten van zorg en welzijn.


Mensen in staat stellen om aan het roer te staan van hun eigen leven, ook wanneer zij een ondersteuningsbehoefte hebben (en houden); het is een essentie van de empower-mentgedachte. Na een decennialange strijd van cliëntenorganisaties en belangenbehartigers, zien inmiddels ook instellingen, gemeenten en overheid steeds meer in dat innovatie in de richting van empowerment nodig is. Het begrip empowerment wordt dan ook zowel binnen de emancipatorische beweging als binnen het (ambulantiserings)beleid opgepakt. Het staat voor het aan banden leggen van paternalistische zorgverlening en het faciliteren van en investeren in cliëntsturing, cliëntparticipatie, ervaringsdeskundigheid en herstel. Empowerment spreekt aan en biedt mogelijkheden.

Bij de transitie van de zorg stelt de overheid eigen kracht en participatie van burgers centraal. Instellingen, gemeenten en overheid richten de blik op empowerment. Hoe kunnen instellingen empowerment ondersteunen, en wat vraagt dit van professionals? En hoe verhoudt empowerment zich tot evidence-based praktijken? Jenny Boumans en Michiel Lochtenberg geven handvatten voor het ondersteunen van empowerment in de praktijk.
Het afronden van een opleiding en het vinden en behouden van werk zijn elementaire factoren bij maatschappelijke integratie, zo viel te horen tijdens het Vijfde Rehabilitatiecongres (verslag Bert-Jan Roosenschoon en Dorothé van Slooten). Het SAWOR model (Samen Werk en Opleiding Realiseren voor personen met psychische problemen) voorziet in de benodigde ondersteuning. SAWOR is een geïntegreerd aanbod van evidence-based praktijken, te weten Begeleid Leren en Begeleid Werken. Het SAWOR model wordt beproefd in Vlaanderen (Veerle De Jaegere, Jeroen Knaeps en Chantal Van Audenhove).
Spirituele ervaringen zijn vaak van groot belang voor mensen die psychoses doormaken. Ggz-professionals beschouwen deze ervaringen doorgaans als pathologisch. Patte Randal, een van de voorvechters uit de internationale herstelbeweging, geeft een zinvol kader om ogenschijnlijk vreemde spirituele en religieuze ervaringen te begrijpen. Pattes verhaal laat zien hoe het begrijpen en delen van deze ervaringen kan leiden tot herstel. Uiteindelijk slaagde zij erin om na twintig jaar haar antipsychotische medicatie volledig af te bouwen. Patte ontdekte tijdens haar psychose het concept 'synchroniciteit', oftewel betekenisvol toeval. Mensen die aan den lijve ervaring hebben met psychoses zal dit bekend voorkomen, maar in de Ggz heeft men het dan liever over 'overwaardige denkbeelden'. Zie over synchroniciteit ook het verslag van het symposium Transformaties (Govert Bach).
Anoiksis, de vereniging van mensen met psychosegevoeligheid, inventariseerde kwaliteitscriteria die aanvullend zijn op de multidisciplinaire richtlijn schizofrenie (Mette Lansen). Anoiksisleden maken zich, evenals de andere cliëntenorganisaties in het LP-GGz, zorgen over hoe de transitie van de zorg gaat uitpakken voor mensen die zorg en ondersteuning nodig hebben.
Leerzame en bemoedigende bevindingen over empowerment, stigma, rehabilitatie en herstel staan te lezen in de congresverslagen en de rubriek Buitenland. Hierin kunt u onder meer lezen dat normalisering een sterke interventie is. In de recensies een bijzonder proefschrift over de opkomst en ondergang van een herstelcentrum en een pageturner van een ervaringsdeskundige forensisch filosoof.

Wat is ervaringsdeskundigheid? Congres 'Meet the Xperts'

Als u het weet, dan weten wij het ook. Na 26 herstelreizen en dus veel ontmoetingen hebben wij nog geen passend antwoord op deze vraag kunnen vinden. Die reizen zijn voor veel mensen a life changing experience. Mensen hervinden het geloof in zichzelf en hun eigen kunnen. We schrijven 'hervinden', omdat iedereen in de kern weet dat ze met talenten geboren is. Onderweg doen mensen zoveel trauma's op, dat die kwaliteiten ondergesneeuwd raken. Mensen transformeren onder invloed van allesoverheersende ellende van deelnemer naar toeschouwer. Als je ten prooi valt aan een psychiatrische diagnose, dan ben je in de aap gelogeerd. Een dergelijk stigma is moeilijk af te werpen. En als je er maar lang genoeg in bevestigd wordt, dan komt het fenomeen 'zelfstigma' vanzelf om de hoek kijken. Je bent jouw diagnose geworden. Ervaringsdeskundigheid is de gave om mensen weer terug te brengen bij wie zij ooit waren voordat ze met de harde werkelijkheid van het bestaan van een stoornis geconfronteerd werden. Herstellen doe je in zekere zin zelf. Evengoed heb je er anderen bij nodig om je zo af en toe een zetje in de rug te geven. Dat is voor mensen zonder psychiatrische en/of verslavingsproblematiek niet anders. Wij organiseren studiereizen voor Peers, Professionals en Policy Makers. Daar zit een idee achter. Mensen veranderen alleen als je ze weghaalt uit hun eigen omgeving.

Studeren heeft in onze samenleving een belangrijke betekenis. Het verrijkt je competenties en biedt een opstap naar een job waarin je je goed voelt. Voor mensen met psychische problemen is het afronden van een studie of het vinden en houden van een job een grote opgave.
Dit artikel licht een model toe dat een duurzame tewerkstelling mogelijk maakt voor mensen met psychische problemen. Het artikel biedt richtlijnen om een dergelijk model op een krachtige manier te ontwikkelen en te implementeren door rekening te houden met zowel wetenschappelijke als lokale kennis en ervaringen.

In september 2012 verscheen het 'Handboek Integrale Rehabilitatiebenadering' van Jean-Pierre Wilken en Dirk den Hollander. In het praktijkgedeelte van dit boek (Systematisch Rehabilitatiegericht Handelen) is voor het eerst een hoofdstuk gewijd aan het werken met de SRH principes en mensen met autisme. Dit artikel geeft u een korte weergave van het hoofdstuk met daarin de belangrijkste speerpunten om een krachtige combinatie neer te kunnen zetten tussen de specialistische autisme benadering en de SRH methodiek.


Even voorstellen: Tigo. Tigo is een normaal begaafde jongeman van 26 jaar met de diagnose autisme. Sinds ruim een jaar verblijft Tigo binnen het specialistische behandelcentrum op een groep met drie andere cliënten. Op deze groep staat stabilisatie en heroriëntatie in de behandeling en begeleiding centraal. Tigo volgt dagbesteding op een specialistisch Werk Leer Bedrijf en de behandelmodule psycho-educatie in groepsverband. Tigo heeft de wens om over twee jaar op zichzelf te willen wonen en een vaste relatie. De kenmerken van autisme die we bij Tigo herkennen zijn: hij heeft moeite met het begrijpen van non-verbale communicatie en sociaal ongeschreven regels zoals smalltalk en het beginnen van een gesprek. Hij heeft moeite met het spontaan delen van interesses en emoties. Ook kan hij urenlang over politiek praten wat voor hem een pre-occupatie (fiep) is. Het ochtendritueel van Tigo is een vaststaand gegeven wat niet doorbroken kan worden. Bij spanning zien we bij Tigo motorische onrust ontstaan in handbewegingen. De sterke kanten en talenten die we bij Tigo zien, zijn z'n computervaardigheden, goed gebruik kunnen maken van schematische overzichten en deze kunnen aanpassen als de situatie daarom vraagt.

Signaleringen van Engelstalige tijdschriftartikelen onder redactie van Jaap van Weeghel (selectie) en Toine Ketelaars (samenvattingen). Zie ook kcphrenos.nl/signalementen.