Tijdschrift voor Rehabilitatie 703 - 2007

1 Historische ontwikkeling

In de geschiedenis van de psychiatrie is aan de dagbestedingen werksituatie van de groep chronisch psychiatrische cliënten wisselend aandacht besteed (Van Weeghel & Zeelen, 1990).
Vanaf de jaren zeventig tot midden jaren tachtig verdwijnt dit thema nagenoeg van de agenda van de geestelijke gezondheidszorg. Dit hangt mede samen met het optimisme in de jaren zeventig over de therapeutische mogelijkheden van de psychiatrie om chroniciteit te voorkomen. Tevens wordt in deze periode de betekenis van arbeid voor chronische patiënten onderschat (Swildens, 1995). Zowel binnen als buiten de psychiatrie wordt arbeidstherapie opgevat als onderdrukking van de cliënt, er is weinig arbeidsplezier, het werk is vaak eentonig en biedt geen ontwikkelingsmogelijkheden.

2 Supported Employment algemeen

2.1 Supported Employment en Job Coaching

2.1.1 Uitgangspunten en doelstellingen

De methodiek Supported Employment is oorspronkelijk ontwikkeld voor mensen met een verstandelijke handicap. Men wilde breken met de idee dat mensen met een handicap slechts in beschutte werkvormen konden werken. De doelstelling van Supported Employment is dat iedereen in staat moet worden gesteld om met meer of minder begeleiding in een reguliere arbeidssituatie te werken, waardoor het mogelijk wordt aansluiting te vinden met de samenleving. De Supported Employment gedachte is gebaseerd op het uitgangspunt dat ook mensen met een (ernstige) handicap aan de reguliere arbeidsmarkt een bijdrage kunnen leveren (Ketelaars & Van Weeghel, 1994).
Kenmerken zijn:
• snelle plaatsing op een werkplek (first place, then train);
• training en begeleiding (zoveel mogelijk) op de werkplek;
• intensieve en – indien noodzakelijk – langdurige ondersteuning;
• begeleiding gericht op deelnemer en werkgever.
In Nederland is Supported Employment vanaf het begin van de jaren negentig van de vorige eeuw geïntroduceerd. Inmiddels wordt deze methodiek al jaren in allerlei varianten toegepast bij mensen met een verstandelijke handicap en mensen met een psychiatrische problematiek. In Nederland wordt Supported Employment ook wel Begeleid Werken genoemd. Coenen-Hanegraaff e.a. (1998) hebben hierover veel gepubliceerd. Begeleid Werken wordt al geruime tijd intern gebruikt door zorginstellingen en is sinds 1998 binnen de Sociale Werkvoorziening een veel gebruikte methodiek. De methode wordt zowel toegepast bij interne SW-plaatsen als bij detachering naar regulier werk en vrijwilligerswerk (Van Nes e.a., 2001).

Job Coaching was aanvankelijk een onderdeel van Supported Employment, namelijk ‘begeleiding op de werkplek’. Intussen wordt deze naam vaak gebruikt als synoniem voor Supported Employment (Van Erp & Van Weeghel, 2000). Een belangrijk verschil is wel dat de fase van assessment en voorbereiding (werken aan doelvaardigheid, arbeidsritme, belastbaarheidsen beroepsprofiel) en de fase van jobcoaching (toeleiding naar arbeid, plaatsing en begeleiding op de werkplek) niet (altijd) door dezelfde organisatie en professional worden uitgevoerd. Verder kent de methodiek Job Coaching, indien breed opgevat, min of meer dezelfde elementen als Supported Employment of Begeleid Werken in het algemeen.

4 Methoden vergeleken

De in deze publicatie beschreven benaderingen verschillen in de mate waarin ze zijn uitgewerkt. Zo is Supported Employment meer een verzamelbegrip, waarbinnen weer verschillende varianten ontstaan zijn.
In grote lijnen zijn de beschreven methodieken vergelijkbaar wat betreft de systematische werkwijze en de opeenvolgende stappen in een traject naar arbeid.
Zoals in tabel 4.1 te zien is, verschillen de methodieken echter in het aantal componenten dat deel uitmaakt van de benadering. Verder onderscheiden methodieken zich op inhoud en uitwerking van de onderdelen, waaraan onder meer verschillen in visie, bijvoorbeeld ten aanzien van al dan niet snelle plaatsing op een reguliere werkplek, ten grondslag liggen.

5 Slotbeschouwing

Supported Employment kent in Nederland een aantal varianten. We kunnen hierbij de varianten die in het algemeen gehanteerd worden bij arbeidsreïntegratie onderscheiden van de varianten die specifiek ontwikkeld zijn voor mensen met psychische of psychiatrische problematiek. Deze methoden zijn gebaseerd op de principes van psychosociale rehabilitatie. In deze benaderingen wordt rekening gehouden met de kwetsbaarheid die samenhangt met psychiatrische aandoeningen en het karakter van het herstelproces bij deze problematiek. Een ander kenmerk is dat sterk aangesloten wordt bij de wensen en specifieke ondersteuningsbehoeften en dat de nodige tijd en aandacht besteed wordt aan het onderzoeken en kiezen van de best passende werksituatie.

Voorwoord 9

1 Historische ontwikkeling 11

2 Supported Employment algemeen 15
2.1 Supported Employment en Job Coaching 15
2.1.1 Uitgangspunten en doelstellingen 15
2.1.2 Fasering van het arbeidsreïntegratietraject 16
2.2 Individuele Trajectbegeleiding (ITB) 23
2.2.1 Uitgangspunten en doelstellingen 23
2.2.2 Fasering van het arbeidsreïntegratietraject 23
2.3 Integrale Trajectbemiddeling op basis van Individuele Vraaggerichte Benadering 24
2.3.1 Uitgangspunten en doelstellingen 24
2.3.2 Fasering van het arbeidsreïntegratietraject 25
2.4 Evidentie: onderzoeksresultaten 27
2.4.1 Vergelijking succesfactoren met resultaten Nederlandse projecten 28
2.4.2 De deelnemers 32
2.4.3 Organisatie: externe en interne afstemming 34
2.4.4 De professionals 38
2.4.5 Arbeidsmarkt en werkgevers 39
2.4.6 Wet- en regelgeving/financiering 42
2.4.7 Resultaten in uitstroomcijfers 43

3 Specifieke Supported Employment methodieken voor mensen met psychische problematiek 45
3.1 Individual Placement and Support 45
3.1.1 Uitgangspunten en doelstellingen 45
3.1.2 Fasering van het arbeidsreïntegratietraject 47
3.1.3 Evidentie: onderzoeksresultaten 50
3.1.4 Organisatie: externe en interne afstemming 54
3.1.5 De professionals 56
3.1.6 Arbeidsmarkt en werkgevers 58
3.1.7 Wet- en regelgeving/financiering 59
3.1.8 Resultaten 60
3.2 Individuele Rehabilitatie Benadering 65
3.2.1 Uitgangspunten en doelstellingen 65
3.2.2 Fasering van het arbeidsreïntegratietraject 66
3.2.3 Evidentie: onderzoeksresultaten 71
3.2.4 Organisatie: externe en interne afstemming 75
3.2.5 De professionals 77
3.2.6 Arbeidsmarkt en werkgevers 77
3.2.7 Wet- en regelgeving/financiering 78
3.2.8 Resultaten 78
3.3 Individuele Trajectbegeleiding op basis van Systematisch Rehabilitatiegericht Handelen 79
3.3.1 Uitgangspunten en doelstellingen 79
3.3.2 Fasering van het arbeidsreïntegratietraject 82
3.3.3 Evidentie: onderzoeksresultaten 87

4 Methoden vergeleken 91
4.1 Verwijzing, voorlichting en aanmelding 92
4.2 Intake, diagnose en assessment 93
4.3 Trajectplan 96
4.4 Trainingen, cursussen en scholing, opdoen van werkervaring 96
4.5 Oriëntatie op en bemiddeling naar werk/proefplaatsing 97
4.6 Snel een baan zoeken 98
4.7 Doorgaande begeleiding en ondersteuning op de werkplek 98
4.8 Doorgaande assessment 98

5 Slotbeschouwing 99

Literatuur 105

Verantwoording 109

Literatuur (ZIE PDF)

Voorwoord