Hurt people hurt people: Characteristics and impact of inpatient aggression in forensic mental health care
Omschrijving
In forensisch psychiatrische instellingen verblijven mensen die ernstige delicten hebben gepleegd en daarvoor verminderd of geheel ontoerekeningsvatbaar worden gehouden vanwege psychische problemen. Behandeling vindt plaats om de kans op terugval in gewelddadig gedrag te verkleinen. Vrijheden buiten de kliniek kunnen pas worden opgebouwd als de kans op recidive, met behulp van gevalideerde risicotaxatie instrumenten, ingeschat wordt als voldoende laag. Op deze manier draagt de forensische zorg bij aan de veiligheid in de maatschappij. De veiligheid in een forensisch psychiatrische kliniek is evenzeer belangrijk. De Wereldgezondheidsorganisatie benadrukt het belang van een veilige behandelomgeving voor patiënten (WHO, 2021) en een veilige werkomgeving voor professionals (WHO, 2010). Tot op zekere hoogte is het echter onvermijdelijk dat agressie incidenten plaatsvinden in de forensische psychiatrie. Forensisch psychiatrische patiënten hebben immers allemaal een voorgeschiedenis met het plegen van (seksueel) geweld en psychische problemen. Ze verblijven noodgedwongen meerdere jaren in de kliniek en worden daar voortdurend beperkt in hun vrijheden. Dit vraagt veel van de meestal toch al beperkte impulscontrole.
Agressie tijdens een klinische behandeling wordt meestal verklaard vanuit een samenspel van patiënt-, afdelings- en medewerkersfactoren (Nijman, à Campo, et al., 1999; Nijman, 2002). In niet-forensische psychiatrische populaties heeft uitvoerig onderzoek plaatsgevonden naar eigenschappen van patiënten die agressief gedrag vertonen tijdens de opname, zoals bijvoorbeeld middelenmisbruik (zie onder meer de meta-analyse van Dack et al., 2013). Naar kenmerken van forensische patiënten die agressief gedrag vertonen tijdens de behandeling is aanzienlijk minder onderzoek verricht. Verschillende studies hebben uitgewezen dat een kleine groep patiënten verantwoordelijk is voor een groot aantal agressie incidenten in de forensische psychiatrie (zie onder meer Bader & Evans, 2015). Er heeft echter weinig onderzoek plaatsgevonden naar de specifieke eigenschappen van deze groep forensisch psychiatrische patiënten.
Over de impact van agressie incidenten op professionals en medepatiënten bestaan belangrijke vragen. Uit onderzoek dat verricht is onder medewerkers uit verschillende sectoren van de gezondheidszorg blijkt dat emoties zoals woede en angst en symptomen van een post-traumatische stressstoornis de meest voorkomende reacties zijn na blootstelling aan agressie (Lanctôt & Guay, 2014; Needham et al., 2005). Er zijn weinig studies gedaan die verkennen welke factoren bepalend zijn voor de impact die agressie incidenten hebben op professionals in de forensische zorg. Meer inzicht hierin is noodzakelijk. Een lage kwaliteit van de interactie tussen medewerkers en patiënten kan de kans op het ontstaan van agressie incidenten vergroten (Fletcher et al., 2021; Gadon et al., 2006). Wat medewerkers nodig hebben om ook na blootstelling aan agressie op een positieve manier contact te onderhouden met patiënten blijft echter onduidelijk. De impact die blootstelling aan agressie heeft op medepatiënten is nog vrijwel helemaal niet onderzocht. Dit is problematisch, aangezien eerder onderzoek uitwijst dat ervaringen van slachtofferschap een risicofactor kunnen zijn voor gewelddadig gedrag. Ook kan het patiënten beperken in hun mogelijkheden om zich in te zetten voor de behandeling (Fritzon et al., 2021). Bovendien zijn de meeste forensisch psychiatrische patiënten in het verleden al slachtoffer geworden van verwaarlozing, mishandeling en/ of misbruik. Met name bij vrouwelijke patiënten in de forensische psychiatrie is sprake van een complex patroon van slachtofferschap met meerdere vormen van verwaarlozing, mishandeling of misbruik gedurende de jeugd en volwassenheid (Bohle & de Vogel, 2017; Fritzon et al., 2021).
Het vergroten van de veiligheid is een centrale doelstelling van de forensische psychiatrie. Daarvoor is het noodzakelijk om te weten welke patiënten agressief gedrag laten zien en wat de impact van dit gedrag is op anderen. In dit proefschrift worden daarom de volgende algemene onderzoeksvragen beantwoord:
1. Welke patiëntkenmerken hangen samen met agressief gedrag tijdens de behandeling?
2. Welke impact hebben agressie incidenten op professionals en medepatiënten?
In hoofdstuk 2 tot en met 4 wordt antwoord gegeven op de eerste onderzoeksvraag. De tweede onderzoeksvraag staat centraal in de hoofdstukken 5 tot en met 7. Alle data voor deze onderzoeken zijn verzameld in de Van der Hoeven Kliniek, een forensisch psychiatrische instelling te Utrecht. Hier zijn zowel mannelijke als vrouwelijke patiënten opgenomen en patiënten met een strafrechtelijke dan wel een civielrechtelijke maatregel.
