Interventieprofielen voor de aanpak van eenzaamheid en sociaal isolement bij ouderen

Omschrijving

Handvatten voor professionals bij het zoeken van passende interventies voor ouderen die eenzaam of sociaal geïsoleerd zijn

Wat is eenzaamheid?
Dit boekje gaat over hulp aan mensen die eenzaam of sociaal geïsoleerd zijn. Eenzaamheid en sociaal isolement hangen nauw met elkaar samen maar zijn niet hetzelfde. Beide termen verwijzen naar het ontbreken van betekenisvolle relaties. 
Eenzaamheid is een gevoel dat ontstaat als de contacten die iemand heeft niet aan zijn of haar behoefte voldoen. Bij sociaal isolement gaat het om een feitelijke situatie waarin iemand geen of slechts enkele persoonlijke contacten heeft.
Sociaal isolement gaat niet altijd gepaard met gevoelens van eenzaamheid. Mensen kiezen er soms bewust voor om alleen te zijn, of zijn gewend geraakt aan het alleen zijn.

Hoe vaak komt het voor?
Eenzaamheid hoort bij het leven. Iedereen kan eenzaam zijn, tijdelijk of gedurende een langere tijd. Landelijke onderzoeken laten zien dat meer dan een derde (38%) van de volwassen Nederlanders zich eenzaam voelt. In de meeste gevallen gaat het om matige eenzaamheid, die tijdelijk of incidenteel is. Bij 8% is sprake van ernstige, aanhoudende eenzaamheid of sociaal isolement.

Achtergronden en oorzaken
De achtergronden van eenzaamheid en sociaal isolement zijn zeer divers. De belangrijkste risicofactoren zijn: gescheiden,
weduwe of weduwnaar zijn, een slechte (fysieke en mentale) gezondheid, financiële problemen, geen betaald werk hebben,
of langdurige mantelzorg verlenen. Ook mensen met een nietwesterse achtergrond hebben een bovengemiddeld risico op
eenzaamheid en sociaal isolement.

Eenzaamheid en sociaal isolement bij ouderen
Mensen van alle leeftijden kunnen eenzaam of sociaal geïsoleerd zijn, maar bij ouderen is de kans wat groter. Belangrijke mensen uit hun netwerk vallen weg, hun gezondheid gaat achteruit, ze worden minder mobiel, vervullen geen duidelijke sociale
rol meer en krijgen het gevoel dat ze er niet meer toe doen.
Vooral bij 75-plussers stijgt de kans op eenzaamheid. Van de 90-plussers is bijna twee derde matig of ernstig eenzaam.

Ingrijpende levensgebeurtenissen
Eenzaamheid kan het gevolg zijn van ingrijpende omstandigheden of gebeurtenissen, zoals het overlijden van een dierbare, een
echtscheiding, het verlies van werk, gezondheidsproblemen, of een verhuizing. Eenzaamheid kan ook vroeg in het leven
beginnen, bijvoorbeeld door problematische omstandigheden in de gezinssituatie of door gebrekkige sociale competenties. Het
loopt dan als een rode draad door iemands leven.

Sociale competenties
Het opbouwen en vasthouden van betekenisvolle relaties vereist sociale competenties. Een belangrijke competentie is
het inschatten van sociale situaties en gedragsregels in het sociale verkeer. Dat vraagt inlevingsvermogen, wederkerigheid,
vertrouwen en betrokkenheid bij anderen. Deze vaardigheden zijn nodig om gemakkelijk te communiceren en stabiele relaties
aan te gaan.

Sociale competenties bepalen ook welke strategie mensen hanteren als ze te maken krijgen met moeilijke situaties of
gebeurtenissen. Mensen met goede sociale competenties gaan problemen en tegenslagen actief te lijf, door zelf actie te
ondernemen of hulp van anderen in te roepen. Gebrekkige sociale competenties leiden vaak tot passieve overlevingsstrategieën, zoals ontkenning, vermijding of terugtrekgedrag. Door passieve strategieën kunnen mensen in een negatieve spiraal terecht komen.

Interventies
Langdurige eenzaamheid en sociaal isolement leiden tot serieuze gezondheidsproblemen, zoals depressie, slaapstoornissen en
hart- en vaatziekten. Daarom zijn er veel interventies ontwikkeld om eenzaamheid en sociaal isolement aan te pakken. De meeste interventies zijn gericht op netwerkontwikkeling en activering vanuit de gedachte dat eenzaamheid afneemt als iemand meer sociale contacten heeft. Toch is dat niet altijd een oplossing.
Vaak is andere hulp nodig om de eenzaamheid of het isolement te verminderen of op te heffen. Soms is eenzaamheid niet weg
te nemen, maar kan iemand beter met de situatie omgaan.

Typologie
Er bestaat geen standaardoplossing voor eenzaamheid of sociaal isolement. De typologie met interventieprofielen is een
hulpmiddel om geschikte interventies te vinden die passen bij de behoeften en de mogelijkheden van ouderen die eenzaam of
sociaal geïsoleerd zijn.
De typologie is ontwikkeld door prof. dr. Anja Machielse in nauwe
samenwerking met professionals van zes organisaties voor
welzijnswerk en (ouderen)maatschappelijk werk in Rotterdam.
De profielen in de typologie zijn gebaseerd op meer dan 300
casussen, beschreven in logboeken van professionals, een
groot aantal casusbesprekingen en ruim 100 gesprekken met
ouderen zelf.