Over de brug
Omschrijving
Plan van aanpak voor de behandeling, begeleiding en ondersteuning bij ernstige psychische aandoeningen
Transitie naar de samenleving
Al enige decennia voltrekt zich in westerse landen de transitie van inrichtingspsychiatrie naar zorg in de samenleving en het delen van de verantwoordelijkheid voor de behandeling, begeleiding en ondersteuning door meerdere sectoren en organisaties. Tot nu toe was Nederland hierin geen koploper, maar nu lijkt die transitie onder de noemer ambulantisering versneld te worden doorgevoerd. Dit is mede het gevolg van veranderingen in beleidsdoelen, regelgeving en financiering, die steeds meer richting eerstelijnszorg en participatie gaan. Dit zijn ingrijpende ontwikkelingen, niet in het minst voor mensen met ernstige psychische aandoeningen. Deze ontwikkelingen mogen niet gepaard gaan met drastische bezuinigingen op noodzakelijke specialistische behandeling en zorg. Maar deze ontwikkelingen bieden alle betrokkenen ook de kans om tekortkomingen in de huidige situatie op te heffen.
Wie zijn patiënten met ernstige psychische aandoeningen?
Bij mensen met ernstige psychische aandoeningen is er sprake van ernstige psychopathologie, langdurige beperkingen, meerdere zorgbehoeften en de noodzaak om behandeling, begeleiding en ondersteuning op meerdere levensdomeinen op elkaar af te stemmen. Mensen met psychotische aandoeningen vormen de grootste groep, maar ook velen met een angst-, stemmings- en persoonlijkheidsstoornis of een verslaving behoren tot de groep met ernstige psychische aandoeningen. De prevalentie van ernstige psychische aandoeningen (inclusief verslavings- en forensische zorg) is 1,3% van de totale bevolking (216.000) of 1,6% van de bevolking tussen 18 en 65 jaar (160.000). Ongeveer 75% daarvan is in zorg bij de GGz of andere zorgverleners.
Wat zijn hun ondersteuningsbehoeften?
De doelgroep bestaat uit mensen die aan ernstige psychische aandoeningen lijden en die daarom laagdrempelig een beroep moeten kunnen doen op goede medischpsychiatrische en psychologische behandeling1. Echter, hun behoeften hebben zelden alleen betrekking op het werkterrein van de GGz. Vaker gaat het om universele thema’s als geaccepteerd worden als persoon, sociale relaties en deelname aan het maatschappelijk verkeer. Zij hebben dezelfde levenswensen als andere burgers, maar verkeren doorgaans in een nadelige positie om hun wensen te realiseren. Zo zijn er forse achterstanden in lichamelijke gezondheid, behandeling, veiligheid, inkomen, arbeid en relaties. De helft zegt meer ondersteuning te willen om deel te kunnen nemen aan de samenleving.
Wat is goede zorg voor deze groep?
Goede zorg dient aan te sluiten bij de drie dimensies van herstel: naast symptomatisch herstel (waarvoor goede medisch-psychiatrische en psychologische behandeling en het leren van zelfmanagement van symptomen belangrijk zijn) gaat het evenzeer om maatschappelijk herstel (waarvoor rehabilitatie en stigmabestrijding moeten worden ingezet) en persoonlijk herstel (het proces van persoonlijk herstel is primair van de patiënt zelf; zelfhulpgroepen en herstelwerkgroepen van patiënten zijn hierbij van het grootste belang, maar ook herstelondersteunende behandel- en rehabilitatie-interventies kunnen hieraan bijdragen). Deze drie dimensies van herstel beïnvloeden elkaar voortdurend in individuele herstelprocessen.
Het voorgaande impliceert dat de behandeling, begeleiding en ondersteuning van mensen met ernstige psychische aandoeningen goed moeten aansluiten op hun individuele hulpbehoeften en het realiseren van hun persoonlijke doelen. Met name behoeften op het gebied van (somatische en psychische) gezondheid, (sociale) relaties, (arbeids)participatie en persoonlijk herstel blijven het vaakst onvervuld. Goede behandeling, begeleiding en ondersteuning bevordert herstel, empowerment en participatie en bestrijdt maatschappelijke stigmatisering. Niet alleen veiligheid bieden staat hoog in het vaandel, maar ook het nemen van verantwoorde risico’s. Dit vergt investeren in een vertrouwde en stimulerende werkrelatie met de patiënt. Daarnaast dienen familieleden en andere naasten als samenwerkingspartners in de behandeling, begeleiding en ondersteuning te worden beschouwd; waar nodig ontvangen zij zelf ondersteuning in hun rol. Het behandel- en begeleidingsaanbod moet op de persoon worden afgestemd, aansluiten bij de verschillende fasen en dimensies van herstel en moet zoveel mogelijk bestaan uit bewezen effectieve interventies. Bovendien dient het samenhangend (integraal) en op continuïteit gebaseerd te zijn, de somatische gezondheid te bevorderen en goed gebruik te maken van nieuwe technologieën. Kortom: het aanbod van behandeling, begeleiding en ondersteuning moet mensen met ernstige psychische aandoeningen helpen hun mogelijkheden tot herstel en burgerschap optimaal te benutten.
