Wat maakt het verschil?: Over het welzijn, de sociale relaties en de leefstijl van lesbische, homoseksuele en biseksuele jongeren

Omschrijving

In Nederland zijn lesbische, homoseksuele en biseksuele (LHb) jongeren opgegroeid in een tijd waarin mensen van dezelfde sekse met elkaar kunnen trouwen en LHb’s zichtbaarder zijn vertegenwoordigd in de media. De opvaˆingen van de bevolking over verschillende LHb-thema’s zijn overwegend positief en ook steeds positiever geworden in de afgelopen jaren (Kuyper 2018). Tegelijkertijd is de acceptatie begrensd, met name als het gaat om zichtbare vormen van homo- en biseksualiteit, zoals hand in hand lopen of zoenen in het openbaar (Kuyper 2015, 2018). De leefsituatie van zowel LHb-jongeren (Kuyper 2015) als LHb-volwassenen (Van Beusekom en Kuyper 2018) kenmerkt zich door een vergrote kans op problemen op het vlak van welzijn en leefstijl in vergelijking met heteroseksuele volwassenen en jongeren. Binnen de groep van LHb’s nemen jongeren een speciale plek in. De adolescentie is voor veel jongeren een complexe en uitdagende levensfase, en dit geldt zo mogelijk nog sterker voor LHb-jongeren. Seksualiteit is een belangrijk thema in de adolescentiefase en veel jongeren willen niet ‘anders’ zijn. LHb-jongeren krijgen te maken met specieke LHb-zaken, zoals uit de kast komen of negatieve reacties op hun seksuele oriëntatie. Eén op de vijf leerlingen gee aan dat je op school beter niet kunt uitkomen voor je seksuele oriëntatie (Kuyper 2018). LHb-jongeren hebben fors meer psychische problemen dan heteroseksuele jongeren en ondernemen veel vaker een suïcidepoging (Kuyper 2015). 

Bij elkaar genomen is de positie van LHb-jongeren op een aantal gebieden dus extra kwetsbaar. Dit hee gevolgen voor hun welzijn en leefsituatie in het nu, maar kan ook doorwerken in hun latere leven, bijvoorbeeld in hun participatie en zorggebruik. Het is belangrijk om hun welzijn goed te blijven volgen. Hoewel er geen gegevens beschikbaar zijn over het welzijn van LHb-jongeren tijdens de coronacrisis, maakt deze crisis de vraag naar hun welbevinden extra pregnant. Het virus en de maatregelen hebben een grote invloed gehad op het mentaal welzijn en de fysieke gezondheid van Nederlanders: negatieve gevoelens en psychische klachten zijn toegenomen en er is minder bewogen. Dit zijn allemaal aspecten waarop LHb-jongeren in eerder onderzoek problemen lieten zien. Jongeren zijn bovendien bovengemiddeld hard geraakt. En het lijkt erop dat de mentale klachten in coronatijd verergerd zijn bij jongeren met al bestaande mentale problemen (NJi 2021). Dat betekent dat de LHb-jongeren een kwetsbare groep binnen een kwetsbare groep vormen. 

Er is dus genoeg reden om weer aandacht te schenken aan het welbevinden van deze groep. Dat is precies wat we in dit rapport doen. We richten ons op het welzijn, de kwaliteit van de sociale relaties en de leefstijl van LHb-jongeren (11-16 jaar). We vergelijken deze met die van heteroseksuele jongeren en met hun situatie in het verleden (2013). Op basis van de data onder scholieren (HbSC) uit 2017 krijgen we een recenter beeld en kunnen we zien in hoeverre er veranderingen hebben plaatsgevonden tussen 2013 en 2017. De cijfers zijn al enigszins gedateerd, maar het zijn de meest recente cijfers die momenteel beschikbaar zijn. 6 I N L E I D I N G Bovendien gaan we in op mogelijke verklaringen voor de situatie van de LHb-jongeren. Deze bieden mogelijke aanknopingspunten voor beleid. We diepen bijvoorbeeld uit wat het belang is van de kwaliteit van sociale relaties op school, in de klas, thuis en met vrienden voor het verklaren van verschillen in psychische gezondheid en leefstijlproblematiek tussen LHb- en heteroseksuele jongeren.

We gaan ook in op verschillen in slaapkwaliteit tussen LHb- en heteroseksuele jongeren. Met name buitenlands onderzoek laat zien dat er grote verschillen op dit vlak zijn en dit kan allerlei gevolgen hebben voor het fysiek en mentaal welzijn. Een oorzaak van een gebrekkige nachtrust kan liggen in het langdurig en tijdrovend gebruik van social media. Over het socialmediagebruik en het online leven van LHb-jongeren is nog weinig bekend; wij gaan hier voor het eerst dieper op in. We kijken hierbij onder meer naar problematisch socialmediagedrag; dit verwijst naar een situatie dat jongeren hun socialmediagebruik niet goed meer onder controle hebben en hun interesse in andere activiteiten verliezen (Van den Eijnden et al. 2016).

Scholen zijn voor jongeren vanzelfsprekend ook een belangrijke context. Eerder onderzoek liet zien dat de schoolbeleving van LHb-jongeren minder positief is dan die van heteroseksuele jongeren. Zo worden LHb-jongeren veel vaker gepest (Kuyper 2015). Er zijn allerlei initiatieven om een veiliger en inclusiever schoolklimaat te creëren. Vanaf 1 augustus 2021 zijn alle scholen via de nieuwe Burgerschapswet verplicht om te zorgen voor veiligheid en acceptatie van LHbTI-scholieren en personeel in de klas. In onderhavig onderzoek kijken we speciek naar de wijze hoe de aanwezigheid van een Gender & Sexuality Alliance (GSa) op een school samengaat met het welzijn van LHb-scholieren. GSa’s zijn leerling-geïnitieerde clubs binnen middelbare scholen waar LHb-leerlingen en heteroseksuele leerlingen samenkomen om elkaar te steunen, activiteiten te ondernemen en te praten over allerlei LHbgerelateerde thema’s.

We richten ons in dit rapport op de ontwikkeling van het welzijn, de kwaliteit van de sociale relaties en de leefstijl van LHb- en heteroseksuele jongeren tussen 2013 en 2017, en mogelijke verklaringen voor verschillen tussen deze jongeren. Omdat we niet beschikken over longitudinale of experimentgegevens waarbij jongeren in de tijd zijn gevolgd, zullen we terughoudend zijn in het doen van causale uitspraken.

De volgende drie onderzoeksvragen staan centraal in dit rapport:

1.  Zijn er verschillen tussen LHb- en heteroseksuele jongeren in hun welzijn, in de kwaliteit van hun sociale relaties en in hun leefstijl?
2.  Welke ontwikkelingen zien we tussen 2013 en 2017 bij LHb- en heteroseksuele jongeren op het gebied van hun welzijn, sociale relaties en leefstijl?
3.  Hoe kunnen verschillen in welzijn en leefstijl tussen LHb- en heteroseksuele jongeren verklaard worden? Welke rol spelen de sociale relaties hierbij?