Participatie en Herstel 4 - 2020

Aandacht besteden aan gezinsrelaties tijdens detentie is van groot belang om goed contact binnen het gezin in stand te houden. Dit vermindert de impact van de detentie van een ouder voor hun kinderen en vergroot de kans op succesvolle re-integratie van gedetineerden. Deze bijdrage gaat in op de achtergrond van het belang van het onderhoud van gezinsrelaties tijdens detentie en op de ervaringen met de pilot Gezinsbenadering in de penitentiaire inrichting. 

Detentie zet gezinsrelaties onder druk

Gedetineerden en ex-gedetineerden vormen in meerdere opzichten een kwetsbare groep. Bijna negen op de tien gedetineerden heeft te maken met psychische problematiek of verslavingsproblematiek (Blaauw, Roesch, & Kerkhof, 2000) en het suïcidecijfer is onder gedetineerden vele malen hoger dan in de gewone bevolking (Blaauw, Kerkhof, & Hayes, 2005). Na vrijlating kampen ex-gedetineerden vaak met problemen met wonen, financiën of werk, omdat zij hun werk en/of huis zijn kwijtgeraakt of hun financiële verplichtingen niet meer kunnen nakomen. Verder kunnen (ex-)gedetineerden kampen met relationele problemen, bijvoorbeeld omdat hun partner zich van hen distantieert vanwege de strafbare feiten of omdat de detentie de relatie bemoeilijkt. Onder (ex-)gedetineerden ligt het aantal echtscheidingen hoger dan onder niet-gedetineerden (Apel, Blokland, Nieuwbeerta, & van Schellen, 2010). Ten slotte kunnen voor gedetineerden met kinderen de ouder-kindrelaties onder druk komen te staan of zelfs worden beëindigd, omdat gedetineerden zich schamen tegenover hun kinderen, de niet-gedetineerde verzorger van het kind contact verbiedt of de kinderen geen contact meer willen hebben met hun (voormalig) gedetineerde ouder. In deze gevallen is er niet alleen sprake van straf vanuit de detentie, maar ook van toegevoegd leed door de consequenties van detentie. Dit bemoeilijkt het maatschappelijk herstel van ex-gedetineerden.

Jean Pierre Wilken en Dirk den Hollander (2019). Handboek Steunend Relationeel handelen. Werken aan herstel en kwaliteit van leven

Recensie door: Wendy Albers en Neis Bitter

Huub Buijssen (2020). Collegiale ondersteuning en peer support. Een praktische gids voor professionals in zorg en welzijn

Rosalie Metze

Het maken van een verkeerde studiekeuze, maar ook het hebben van andere verwachtingen over de opleiding en onvoldoende motivatie door een verkeerd beeld van de opleiding zijn de meest genoemde redenen om te stoppen met een opleiding (Broek et al., 2017), ook onder studenten met een Autisme Spectrum Stoornis (ASS) (Broek et al., 2013). De genoemde factoren rond uitval duiden op een onvoldoende doordachte studiekeuze. Ondersteuning bij de studiekeuze en het vinden van een passende opleiding is dan ook een topprioriteit onder de maatregelen om het aantal voortijdige schoolverlaters terug te dringen (Sanders et al., 2010). In deze bijdrage speciale aandacht de cursus Kieskeurig, die jongeren met ASS daarbij ondersteunt.

Achtergrond voor de ontwikkeling van een keuzecursus

Het kiezen van een vervolgopleiding is niet gemakkelijk. Er zijn in Nederland meer dan 1500 vervolgopleidingen. Uit onderzoek blijkt dat het aanbieden van een groot aantal opties leidt tot demotivatie en minder tevredenheid over de gemaakte keuze (Iyengar & Lepper, 2000). Een grote hoeveelheid aan studieopties kan daarom, in combinatie met andere factoren, leiden tot keuzestress en/of het maken van verkeerde keuzes. Ruim 40% van de leerlingen in Nederland geeft aan redelijk veel tot heel veel last te hebben van keuzestress; ze hebben spanning omdat ze twijfelen over welke vervolgopleiding te kiezen en ze hebben het gevoel dat ze de situatie niet meer aan kunnen (1Vjongerenpanel, 2016).

Hoewel de aanname vaak is dat in de ggz niet gestigmatiseerd wordt, blijkt uit onderzoek dat stigma ook in de ggz veel voorkomt (Kroon et al., 2019; Schulze, 2007; Van Weeghel et al., 2016). Dit heeft een negatieve invloed op het herstel van cliënten. Juist omdat herstel het primaire doel is van behandeling en begeleiding in de ggz, zou (de)stigmatisering een vast aandachtspunt moeten zijn in de behandeling en begeleiding, maar ook in casuïstiekbesprekingen, bij intervisie en teambesprekingen. Recent onderzoek laat zien dat bijna driekwart van de ggz-hulpverleners zelf actief met destigmatisering aan de slag wil gaan (Kroon et al., 2019). Samen Sterk zonder Stigma (hierna: Samen Sterk) heeft verschillende tools en interventies ontwikkeld waarmee hulpverleners aan de slag kunnen om stigmatisering in de ggz tegen te gaan.

Cliëntervaringen met stigma en de gevolgen

Cliënten ondervinden behalve zelfstigma en ervaringen van stigma in de samenleving ook stigmatisering binnen de ggz1 door hulpverleners (Kroon et al., 2019; Schulze, 2007; Van Weeghel et al., 2016). Uit recent Nederlands onderzoek naar stigma in de ggz blijkt dat meer dan de helft (54%) van de respondenten in de laatste twee jaar stigma door een ggz-hulpverlener heeft ervaren. Afstandelijke houding (22%) en taalgebruik (betuttelend/beschermend; 20%) worden het meest genoemd (Kroon et al., 2019, p. 189). Hierbij gaat het niet alleen om woorden, maar ook om intonatie en lichaamstaal. Daarnaast worden ‘…de focus van hulpverleners op beperkingen en het vermijden van risico’s en het taalgebruik over cliënten tussen hulpverleners onderling (‘die borderliner’)’ (Kroon et al., 2019, p. 35) genoemd. De gevolgen van stigmatisering door een ggz-hulpverlener zijn groot. Het heeft met name negatieve invloed op het ‘…zelfbeeld en het gevoel van vertrouwen in het eigen kunnen en de hoop voor de toekomst (resp. 70% en 69%). Ook zijn er nadelige gevolgen voor het herstel (60%) en de kwaliteit van leven (58%), de contacten met andere mensen (56%) en de psychische en verslavingsproblemen (55%)’ (Kroon et al., 2019, p. 189).

Regionaal werkbedrijf Senzer en GGZ Oost Brabant zijn vanuit de bestaande samenwerking mensen met een psychische kwetsbaarheid intensief gaan bemiddelen via de Individuele Plaatsing en Steun-methodiek. Praktijkprofessionals leerden van elkaar, cliënten werden geholpen en wijze lessen werden geleerd. Deze bijdrage geeft inzicht in de noodzaak, gekozen werkwijze en de praktijkervaringen. 

Arbeidsparticipatie van mensen met (ernstige) psychische aandoeningen vergroten

Ruim 40% van de Nederlanders krijgt op enig moment in hun leven te maken met een psychische kwetsbaarheid (De Graaf et al., 2010). Hiervan hebben zo’n 220.000 mensen een ernstige psychische aandoening en het aantal mensen met een lichte tot matige aandoening is naar verwachting nog veel groter (Delespaul, 2013). Van de mensen met een ernstige psychische aandoening heeft slechts zo’n 20% een betaald baan (Schaafsma, Michon, Suijkerbuijk, Verbeek, & Anema, 2015). Het hebben van een psychische kwetsbaarheid is een belangrijke oorzaak voor ziekteverzuim, arbeidsongeschiktheid en werkloosheid. Dit is overigens vaak tegen de wil van de betrokkenen in: zij willen vaak juist wel werken maar lopen tegen obstakels aan. Een belangrijke belemmering is het gebrek aan passende (gezamenlijke) begeleiding van de cliënt naar en op het werk tijdens herstel. Het is juist van belang om op het werk de juiste omstandigheden te creëren, zodat werk en herstel hand in hand kunnen gaan.

Hoi! Het is de bekende uitroep als we iemand tegenkomen en begroeten. Bij GGZ Noord-Holland Noord heeft dit woord een extra betekenis. HOI staat voor een Herstel Ondersteunende Intake. De HOI is in 2017 geïntroduceerd als een pilot in een van de drie regio’s van GGZ-NHN en werd vervolgens fasegewijs geïmplementeerd in de andere twee regio’s. Vanaf volgend jaar krijgen alle volwassen cliënten na aanmelding bij de ambulante gespecialiseerde ggz van de instelling een HOI. Wat is het bijzondere karakter van de HOI? In dit artikel nemen wij de lezer mee in de werkwijze en delen onze eerste ervaringen.

Wat is een HOI?

De HOI krijgt vorm als een gezamenlijk gesprek tussen cliënt, behandelaars én ervaringsdeskundige. De betrokkenheid van de ervaringsdeskundige is kenmerkend voor de HOI. Daarnaast is de insteek van het gesprek onderscheidend. Centraal in het gesprek staat het persoonlijk verhaal van de cliënt. Het gesprek is vooral gericht op de kracht en mogelijkheden van de cliënt en wat deze nodig heeft om aan zijn herstel te werken. Besproken wordt wat het beste past bij de hulpvraag en of een behandeling in de gespecialiseerde ggz (SGGZ) daarop het beste antwoord is. Er wordt gelet op andere mogelijkheden, zoals de basis-ggz of de herstelwerkplaatsen waar cliënten terecht kunnen voor een ondersteuningsaanbod en cursussen onder begeleiding van ervaringsdeskundigen. Voorafgaand aan de HOI wordt een online vragenlijst afgenomen waarmee basisgegevens, symptomen en de verwachtingen van de cliënt worden uitgevraagd en vindt aansluitend een telefonisch screeningsgesprek plaats. Ook krijgt de cliënt online de e-healthmodule ‘Je probleem in kaart, Je herstel in zicht’ aangeboden. Deze module helpt de cliënt om zijn kwetsbaarheid maar ook zijn veerkracht in kaart te brengen en na te denken over zijn doelen en motivatie voor de behandeling. Tijdens de HOI wordt op deze informatie teruggegrepen om de hulpvraag te kunnen verduidelijken.

Effectieve herstelinterventies 

Naar aanleiding van het septembernummer, het themanummer over effectieve herstelinterventies, ontving de redactie op 15 oktober jl. de volgende brief.

Geachte redactie,
Het nummer van het tijdschrift over ‘Effectieve herstelinterventies’ voorziet in een behoefte en bevat een fraai overzicht van de effectiviteit van een aantal gangbare interventies. Het is jammer dat een veel gebruikte interventie, de Individuele Rehabilitatie
Benadering, in dit overzicht niet is vertegenwoordigd met een beknopt artikel. Dat is natuurlijk een keuze. Bij enig speurwerk zijn er misschien nog wel meer interventies die niet op die manier vertegenwoordigd zijn.

Hulpverleners moeten sinds de inwerkingtreding van de gewijzigde Wmo, de Participatiewet en de Jeugdwet in 2015 steeds meer over organisatie- en domeingrenzen heen, hun inzet met elkaar afstemmen en zorg leveren vanuit wat de cliënt wil, dichtbij de burger. Dit schept zowel kansen als uitdagingen. Het programma Optimaal Leven in Drenthe is een voorbeeld van hoe dit vorm kan krijgen. Deze bijdrage gaat aan de hand van dit programma in op de essentiële randvoorwaarden om tot de juiste (ambulante) zorg op de juiste plek te komen.

Wat is Optimaal Leven?

Vanaf najaar 2015 hebben cliënten, naasten, regionale zorginstellingen, gemeenten en zorgverzekeraars in Drenthe samen gezocht naar de beste manier om herstelgerichte zorg in het veranderende zorglandschap vorm te geven. Zij ontwikkelden een structuur van ambulante teams die geïntegreerde zorg en ondersteuning bieden in de eigen omgeving van mensen met een ernstige psychische aandoening, gebaseerd op herstel- en persoonsgerichte zorg en de positieve gezondheidsvisie van Machteld Huber (Huber et al., 2013). Het streven is om door persoonsgerichte zorg te leveren de kwaliteit van leven te verbeteren, bij gelijkblijvende of afnemende kosten. Het herstel van de cliënt in zijn of haar leefwereld staat hierin centraal. De gezamenlijke afstemming van de inzet is een zoektocht van alle betrokkenen naar optimale zorg. Consequent volhouden – in alle activiteiten – dat de cliënt het uitgangspunt is, is een belangrijke voorwaarde voor persoonsgerichte, herstelondersteunende zorg.

Participatie en Herstel 4 - 2020 (complete uitgave)

De artikelen in dit nummer van Participatie en Herstel geven een goede impressie van de huidige ontwikkelingen in de ggz: naast de cliëntondersteunende interventies, groeien de initiatieven voor de positieve beïnvloeding van de beeldvorming over en acceptatie van mensen met psychische problemen. Dit is nodig. In het artikel Een ggz zonder stigma leggen Koppen en Rabbers uit waarom en zij gaan in op de tools en interventies die specifiek gericht zijn op destigmatiseren binnen de ggz. Er blijkt namelijk, veelal onbewust, minstens zo vaak stigma te spelen onder professionals, bestuurders, managers én cliënten zelf als onder de algemene bevolking. Zo ervaart de helft van de mensen die gebruikmaken van de ggz een afstandelijke houding en betuttelend taalgebruik (Kroon et al., 2019). De gevolgen zijn groot: de focus op de beperkingen leidt tot ontmoediging en verstilde dromen (Albers et al., 2018; Kroon et al., 2019). Samen Sterk zonder Stigma haalde sinds 2016 verschillende interventies en tools gericht op de ggz naar Nederland en ontwikkelde ze ook zelf (door) samen met partners in het veld. Het aanbod varieert van zelftesten, quick scans en lesmodules. Koppen en Rabbers geven in hun artikel een overzicht ervan en delen de praktijkervaringen en onderzoeksresultaten.

Rehab

Kenniscentrum Phrenos signaleert