Tijdschrift voor Rehabilitatie 2 - 2008

Lieke (20 jaar) woont sinds een half jaar in een Beschermde Woonvorm. Ze maakt weinig contact met de andere bewoners. Lieke vertoont zich alleen in de huiskamer bij de maaltijden en, volgens afspraak, bij gezamenlijke activiteiten. Meestal zit ze alleen op haar kamer, waar ze muziek luistert, leest of huiswerk maakt. Door haar psychische problemen moest Lieke tijdens het examenjaar haar schoolloopbaan onderbreken. Ze is in dat jaar opgenomen na een suïcidepoging en is aansluitend aan een dagbehandeling van een jaar in de BW gaan wonen. Lieke is vastbesloten om alsnog haar vwo-diploma te halen en bereidt zich daarop voor door een aantal vakken schriftelijk via het LOI voor te bereiden. Studeren is voor Lieke beladen en stressvol geworden omdat ze erg hoge eisen aan zichzelf stelt en faalangstig is.

In dit artikel geeft Detlef Petry een persoonlijke terugblik op 30 jaar leven en werken met mensen met een ernstig psychisch lijden, hun families en hun hulpverleners. Hoe heeft zijn denken zich in die jaren ontwikkeld? Hoe is de zorg veranderd? Welke Nederlandse en internationale ontwikkelingen en welke personen zijn hierbij inspirerend geweest? En hoe staan de zaken er nu voor, waar moeten we het over hebben in de nabije toekomst?

Ik ben geboren op 1 juli 1986 in Bangalore (India). Toen ik anderhalfjaar oud was, ben ik door mijn Nederlandse ouders geadopteerd en sinds die tijd woon ik in Oirschot, Brabant. Op 19 november 1988 haalden mijn ouders mij op van Schiphol. Ik woog toen slechts zeven kilo en had in India al in drie tehuizen gewoond, waardoor ik zowel emotioneel als lichamelijk een achterstand had opgelopen. Ook mijn zus en broer - beiden ook geadopteerd - waren er bij die dag op Schiphol.
Over de eerste dagen thuis in Oirschot heeft mijn moeder mij vaak verteld. Zo weet ik dat mijn ouders met mij naar het ziekenhuis gingen, omdat ik een rare plek op mijn hoofd had. De dokters die de plek onderzochten, zeiden dat ik nooit haargroei zou krijgen. Maar die analyse bleek onjuist. Ik heb een prachtige bos haar gekregen - al zeg ik het zelf.

Franco Basaglia (1924-1980) was de grondlegger van de Democratische Psychiatrie in Italië. Dertig jaar geleden liet deze beweging al zien dat een psychiatrie-zonder-inrichting niet alleen denkbaar, maar ook maakbaar is. In Nederland was de Democratische Psychiatrie lange tijd een schrikbeeld voor velen en een Mekka voor anderen. In de gevestigde psychiatrie waren vele tegenstanders te vinden. Het gewone publiek had uit de media al begrepen dat men daar in Italië wel van God los moest zijn nu daar de gekken gewoon op straat liepen. Aanhangers waren vooral te vinden in wat toen 'de psychiatrische tegenbeweging' heette. Zij waren gefascineerd door de revolutionaire retoriek ('Vrijheid is het beste medicijn').

Op 6 mei 2008 is Joop van den Bogaard na een kort ziekbed ten gevolge van een hartinfarct overleden.
Hij heeft veel betekend voor anderen, en heeft zich in zijn leven vol overgave ingezet voor het welzijn van mensen met psychiatrische problemen, met name op het gebied van herstel en vermaatschappelijking. Joop onderstreepte altijd het belang van het cliëntenperspectief, zowel in zijn wetenschappelijke activiteiten als in zijn werk in de ggz-praktijk, de twee werkvelden waarin hij werkzaam was.

2 Redactioneel | Annette Plooy
4 Langverblijvers in de psychiatrie. Een epidemiologische beschouwing over hun omvang en samenstelling | Durk Wiersma en Bram Pijl
13 Bild | Diepwatercollectief
14 In memoriam Joop van den Bogaard
15 Lezing 'Van verblijf naar herstel' | Annette Plooy 20 Lezing 'Herstel buiten beeld!?' | Jos Dröes
29 Lezing 'Over de noodzaak om niet te bewegen' | Wilma Boevink
31 Icon Franco Basaglia | Detlef Petry en Jaap van Weeghel
35 Herstel Mijn verhaal | Lidia van der Klei
42 Dienstbaar zijn aan mensen met een ernstig psychisch lijden. Samen onderweg naar geborgenheid en bevrijding | Detlef Petry
53 Presentie | Marlieke de Jonge
54 Toen Diseasemanagement in de ggz: heel de mens of heel de zorg? | Louise Olij
58 Re-habs
60 Seks, maak het bespreekbaar! | Rianne van Laarhoven
67 PRAXIS Broos vertrouwen | Marianne Bassant
69 FEED Utopia | Hans Kroon

Het beleid van de overheid is decennialang gericht geweest op het afbouwen van de capaciteit van psychiatrische ziekenhuizen, overigens ooit geïnspireerd door de Visiecommissie (1973) van Stichting Bavo in Noordwijkerhout, waarin de grondslag van een veranderende houding ten opzichte van de gestoorde medemens werd gelegd.
We gaan in dit artikel eerst na hoe de bedcapaciteit zich de afgelopen 15 jaar heeft ontwikkeld. We zullen een vergelijking maken met andere Europese landen om te zien waar we 'staan' met het deïnstitutionaliserings- of extramuraliseringsbeleid. Vervolgens richten we ons op de langverblijvers in de psychiatrie en de geestelijke gezondheidszorg.

Schokkende ervaringen kunnen psychosen uitlokken. Omgekeerd is een psychose een schokkende ervaring. Een psychose kan betekenen dat je zó elke aanhechting aan het gewone, gedeelde leven kwijt bent, dat je in een oneindige tussenruimte komt rond te dwalen. Geen houvast, geen gedeelde beleving, geen ijkpunten meer. Een psychose is afschuwelijk.

Mijn bijdrage vandaag is die van binnenuit: van iemand die jarenlang op een ver-blijfsafdeling heeft verbleven. Het is al even geleden. Inmiddels loop ik ook al weer jarenlang los. Ik ben ontsnapt. Eigenlijk zou hier nu iemand moeten staan die nog steeds van binnenuit spreekt, een patiënt die na dit congres zou moeten terugkeren. Maar ik wilde zo graag... en vooruit: ik mocht.
Ik wilde zo graag omdat het onderwerp van dit congres me zo hoog zit. Niet eens in de eerste plaats om wat mijzelf is overkomen, maar meer vanwege de wetenschap dat de meeste mensen met wie ik toen mijn dagen en nachten heb gedeeld naar alle waarschijnlijkheid nog steeds in dezelfde situatie verkeren. Zonder perspectief op ontsnapping. En die wetenschap is moeilijk te verdragen. Vooral omdat zoveel anderen hun situatie delen, en er dagelijks nieuwe verblijfspatiënten bijkomen. Het gaat maar door, die schijnbaar onvermijdelijke uitsluiting en marginalisering van een deel van onze medemensen. Sommigen al wat ouder, maar velen ook betrekkelijk jong, met nog een heel leven te leven. Als je langdurig psychiatrisch patiënt bent - en ik vrees ook als je langdurig in de psychiatrie werkt - kijk je er niet eens meer van op. Maar ik wil het niet vanzelfsprekend gaan vinden. Ik wil niet vergeten dat ik ooit, net als de gemiddelde burger, niet echt heb geweten hoe deze mensen hun dagen slijten, hoe hun omgeving eruitziet, hoe hun toekomstverwachtingen zijn. Hierbij past verontrusting. Want eigenlijk is het niet acceptabel.

Op 31 januari jongstleden vond in De Eenhoorn in Amersfoort het congres 'Van Verblijf naar Herstel' plaats, georganiseerd door het Kenniscentrum Rehabilitatie en het Trimbos-instituut. Tijdens deze dag werd de schijnwerper gericht op de zogenaamde langverblijvers in de ggz. Dit is tot dusverre een veronachtzaamde groep als het gaat om de invoering van kwaliteitsverbeteringen in de zorg. Rehabilitatie gaat grotendeels aan de verblijfsafdelingen voorbij. Veel verblijfspatiënten worden niet alleen als uitbehandeld, maar ook als onrehabiliteerbaar beschouwd. Er wordt niet gewerkt aan het weer opnemen van sociale rollen, laat staan aan terugkeer naar de samenleving.

Uit onderzoek en in de praktijk blijkt dat hulpverleners moeite hebben met het bespreken van seksualiteit en intimiteit in hun contacten met cliënten. Terwijl cliënten met de diagnose schizofrenie juist aangeven behoefte te hebben aan het bespreken van deze onderwerpen met de hulpverlener.
Rianne van Laarhoven roept hulpverleners op om intimiteit en seksualiteit bespreekbaar te maken en legt hieronder uit waarom.

GGZ- Kennisdag 2008 'Heel de mens, heel de zorg!' | 17 januari 2008 | Georganiseerd door o.a. Trimbos-instituut en GGz Nederland


Al weer enige tijd geleden vond in de Beurs van Berlage te Amsterdam de GGZ-Kennisdag plaats met de veelbelovende titel 'Heel de mens, heel de zorg!'. Het thema van de dag was 'diseasemanagement' met als centrale vraag: hoe kan diseasemanagement bijdragen aan de kwaliteit van de zorg voor mensen met een (langdurende) psychische aandoening?