Tijdschrift voor Rehabilitatie 4 - 2014

MoleMann Tielens (MT) biedt ambulante, outreachende zorg in Amsterdam. Cliënten worden in centrum De Brouwerij of thuis behandeld. Indien nodig gaan professionals een paar keer per week, soms meerdere malen per dag langs bij de cliënt. MT stelt alles in het werk om opnames te voorkomen.

Het team van MT bestaat uit ervaren psychiaters en een aantal andere gespecialiseerde hulpverleners, zoals sociaal psychiatrisch verpleegkundigen, een maatschappelijk werker, een psycholoog en een wijkverpleegkundige. De Brouwerij is er voor alle Amsterdammers met psychose, met als eis een vaste woon- of verblijfplaats.

De Brouwerij biedt tal van initiatieven: muzieklessen, fietstochten, kunstprojecten, studieclubs, sportactiviteiten en yoga. Dagelijks wordt er gezamenlijk geluncht en twee keer per week wordt er gekookt en samen gegeten. Cliënten worden uitdrukkelijk uitgenodigd een bijdrage te leveren aan de organisatie van De Brouwerij. Voor behandeling bij MT is een verwijzing van de huisarts, medisch specialist, bedrijfsarts, jeugdarts of Bureau Jeugdzorg nodig.

Ambulantisering is in de eerste plaats een bezuinigingsmaatregel die is ingezet als onderdeel van de transitie van de AWBZ naar de WMO. In dit artikel wordt, aan de hand van het verhaal van een cliënt in een beschermende woonvorm, beschreven welke kansen ambulantisering biedt in een tijd waarin in de psychiatrie een paradigmashift gaande is. De focus van ziekte en symptoombestrijding wordt verlegd naar rehabilitatie en herstel. Het focussen op ontwikkeling en mogelijkheden vraagt het nodige lef van de cliënt, en van de professionals die hem begeleiden.

Tijdschrift voor sociale psychiatrie, literatuur en kunst. Band 30, Neumünster: Paranus Verlag, 200 pag., € 19,90.

Brückenschlag is een bijzonder Duits tijdschrift dat eens per jaar verschijnt als boek van rond 200 pagina’s met bijdragen - artikelen, literaire teksten, gedichten en prachtige kunstwerken - van wetenschappers, hulpverleners en clienten. Het wil bruggen slaan, werelden verbinden die nog al te vaak gescheiden zijn. Ieder nummer heeft een bepaald thema. Nummer dertig, de nieuwste aflevering, is opnieuw een prachtig boek en gaat over ‘niches’. Het slaat met bijdragen van Doortje Kal en Wouter Kusters ook een brug naar Nederland. Hoofdredacteur Fritz Bremer schetst de context: de maatschappij eist steeds meer flexibiliteit en mobiliteit, de druk op het werk neemt toe en het dagelijkse leven wordt door techniek, bureaucratie en commercie steeds ingewikkelder. Denk maar aan alle aanbiedingen van zorgverzekeraars. Heeft u al een keuze gemaakt? Weet u zeker dat u geen spijt gaat krijgen van die keuze? We leven in een mono-culturele wereld, waarin we allemaal geacht worden op dezelfde manier te functioneren en te presteren, stelt Doortje Kal elders in dit nummer. Ruimtes waar je anders mag zijn en je, tenminste tijdelijk, terug kunt trekken worden schaars. Zulke ruimtes - niches - moeten we bewust scheppen en koesteren.

De wereld van zorg en welzijn gaat duchtig op de schop. Ontwikkelingen buitelen over elkaar heen. Sommige van die ontwikkelingen zijn al een tijd aan de gang. Andere zijn van recenter datum.


In de afgelopen jaren zijn een aantal oude begrippen sterk geprofileerd geraakt. Denk bijvoorbeeld aan de toename van biologische kennis over het brein. We kunnen het optreden van hallucinaties zien op de hersenscan, we hebben veel meer kennis over de erfelijkheid van aandoeningen. Het boek ‘Wij zijn ons brein’ van Dick Swaab was een bestseller. Maar behalve de biologische kennis is ook de wetenschappelijke kennis van sociale verhoudingen flink gegroeid. We weten waar armoede heerst, wie daaraan ten prooi vallen en welke oorzaken er achter zitten. We weten van veel sociale interventies of ze werken en in welke mate. Ook interventies op het sociale vlak moeten tegenwoordig liefst evidence based zijn. Movisie werkt aan een database van evidence based sociale interventies.

De Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie is in samenwerking met het Trimbos-instituut bezig met de ontwikkeling van een herziene richtlijn ‘Psychiatrisch onderzoek bij volwassenen'. Net zoals bij alle recent verschenen richtlijnen zullen hierin ook aanbevelingen vanuit cliëntenperspectief worden meegenomen. De vraagstelling aan cliënten en hun mantelzorgers is: welke ervaringen heb je met psychiatrisch onderzoek en diagnostiek? Wat zijn knelpunten in de aanpak zoals jij die hebt meegemaakt? Welke goede ervaringen heb je die je graag in de richtlijn opgenomen wilt zien?
Tins Pelster heeft in een voor dit richtlijntraject geformeerde focusgroep van cliënten en mantelzorgers geparticipeerd. Anne-Marie van Bergen heeft hem geïnterviewd over zijn ervaringen in het richtlijntraject. In dit artikel zijn de thema's uit dit interview geïntegreerd met delen van een stuk dat Tins voor het richtlijntraject geschreven heeft over zijn aanbevelingen. De cursief gedrukte delen zijn de eigen teksten van Tins.

Betere mensen

Trudy Dehue (2014)
Betere mensen. Over gezondheid als keuze en koopwaar
Atlas Contact, 352 pag., € 22,99

Het heeft veel langer geduurd dan voorzien, zo bekent hoogleraar wetenschapstheorie en wetenschapsgeschiedenis Trudy Dehue in het voorwoord van haar nieuwste studie, maar nu is er dan eindelijk een opvolger van De depressie-epidemie, het boek waarmee ze in 2008 grote bekendheid verwierf. De beide werken zijn als een twee-eiige tweeling: wie Dehues bestseller heeft gelezen komt in Betere mensen bekende thema’s tegen, ziet vertrouwde namen verschijnen en verneemt gelijksoortige wetenschaps- en cultuurkritiek. Ook hier wordt het samenspel van de partijen die onze geestelijke gezondheid bewaken van forse vraagtekens voorzien. Alleen is dit keer de ‘bril’ waardoor Dehue dit samenspel beschouwt niet het fenomeen depressie maar een andere psychische stoornis: de attention deficit hyperactivity disorder, kortweg ADHD. Deze stoornis beleeft momenteel eveneens een ‘epidemie’.

Inhoud
2 Bild | Tardieve dyskinesie Jannemiek Tukker

3 Redactioneel | Jos Dröes en Rozemarijn Esselink

4 De koers van het tijdschrift voor rehabilitatie en herstel in de komende tijd | Jos Dröes

10 ‘Als je bewijst dat je er echt voor iemand bent, groeit het vertrouwen vanzelf. Het leven van alledag in De Brouwerij van MoleMann Tielens | Petra Jorissen

18 Ambulantiseren in de BW: een kans op herstel | Anniek Wester, Charlotte de Heer-Wunderink en Nynke Boonstra

26 HERSTEL De tovenaar | Jannemiek Tukker

27 INITS Bierbrouwerij de Prael | Annemiek Onstenk

31 Ervaringskennis voor de richtlijn psychiatrisch onderzoek bij volwassenen | Tins Pelster en Anne-Marie van Bergen

38 Recovery colleges: leren als bijdrage aan herstel. Verslag van een studiereis naar Londen | Simona Karbouniaris, Jean Pierre Wilken, Martine Ganzevles en Tom Heywegen

47 Brückenschlag: Niches en nissen. Tijdschrift voor sociale psychiatrie, literatuur en kunst | Michi Almer

50 Van Affectlogica tot Soteria. Een gesprek met Luc Ciompi | Leila Kühni

Praxis
55 De weg terug uit de goot is een lange | Gerard Lohuis

56 Ziekmakend onderzoek | Marlieke de Jonge

58 Champagne Beach | Freek Boon

Feed
61 Trudy Dehue. Betere mensen. Over gezondheid als keuze en koopwaar | Bert van den Bergh

Toen
65 Congres ‘Iedereen heeft wel wat: anders denken over psychische aandoeningen’ | Margit van der Meulen

69 Landelijk F-ACT Congres | Frits Bovenberg

71 Congres ‘mHealth: voor de GGz van morgen’ | Jos Dröes

75 Uit het buitenland. Kenniscentrum Phrenos signaleert | Jaap van Weeghel en Toine Ketelaars

De geur van mout en hop brengt ons waar we zijn moeten: bierbrouwerij de Prael. Het bedrijf is ingebouwd op de Amsterdamse Wallen, middenin het oudste gedeelte van de hoofdstad. Een brouwerij, een proeflokaal en een winkel, met voor de deur een eigen aanlegsteiger voor biertransport over water. Er werken ruim honderd medewerkers met een psychiatrische achtergrond, de meesten in deeltijd. Het bier, met namen als Johnny en Mary naar zangers van het Hollandse levenslied, is populair en wordt tot in het buitenland gedronken. Binnen is het net zo kruip-door-sluip-door als buiten in de oude binnenstad. De productieruimtes, het proeflokaal, de winkel, kantine en kantoortjes zijn ongelijkvloers en onderling met elkaar verbonden door gangetjes en trapjes. Er heerst een bedrijvige sfeer, er wordt flink doorgewerkt. Dat gebeurt met lachende gezichten. We worden ontvangen door staflid Lieke Roelofs en praten met oud-medewerker Karel Honselaar. ‘Ik was erg blij dat ik bij de Prael kon werken,’ zegt Karel. ‘Ik kreeg weer een dagritme en sociale contacten.’

Signaleringen van Engelstalige tijdschriftartikelen onder redactie van Jaap van Weeghel (selectie) en Toine Ketelaars (samenvattingen). Zie ook kcphrenos.nl/signalementen.

De bureaucratie doet haar werk soms grondig. Regels zijn nodig om de dagelijkse werkelijkheid te stroomlijnen en te voorkomen dat iedereen van alles voor zichzelf opeist. Het zou niet goed zijn als we net als bij de Germanen allerlei conflicten met de knots uitvechten of dat het recht van de fysiek sterkste geldt. Gelukkig zijn er in deze beschaafde tijd afspraken om ervoor te zorgen dat iedereen krijgt waar hij recht op heeft. Willie zal de laatste zijn om dat te bestrijden. Het leven heeft hem getekend en de sporen van de verslaving getuigen van de vernietigende werking die de drugs op zijn lichaam hebben achtergelaten. Zijn kinderen zijn bij zijn ex-vrouw en de familie heeft het vertrouwen in hem op een laag pitje gezet. Anderhalf jaar geleden is hij door een vasthoudende hulpverlener voor de dood weggehaald. Willie wist niet meer dat hij leefde, zo zeer was hij in de war en bedwelmd door de middelen. Hij zwierf met een ernstige longontsteking over straat en was volkomen paranoïde. Hulp wilde hij niet accepteren, maar de verpleegkundige bleef hem hinderlijk achtervolgen en op hem inpraten om het ziekenhuis in te gaan. Om maar van het gezeur af te zijn, zo zou Willie later verklaren, ging hij op een kwaaie dag maar met de verpleegkundige naar het ziekenhuis, waar bleek dat hij erg verzwakt was en niet lang meer zou leven wanneer hij niet zou blijven. ‘Toen ging bij mij de knop om, want ik wilde nog niet dood, al wist ik ook niet meer hoe je als fatsoenlijk mens behoorde te leven’, was zijn nuchtere commentaar bij de arts. De omgeving vertrouwde het eerst nog niet zo, maar toen bleek dat Willie voor het eerst sinds lange tijd zijn ziekenhuisafspraken nakwam, op tijd verscheen bij instanties om zijn schulden aan te pakken en voorzichtig toenadering zocht tot zijn kinderen, leek het een serieuze poging om zijn leven op de rails te krijgen.

Sinds een jaar of drie ontstaan overal in Engeland zogenaamde Recovery Colleges. Dit zijn plaatsen waar mensen uit de GGZ en maatschappelijke opvang in het kader van hun herstelproces deel kunnen nemen aan allerlei cursussen, workshops en opleidingen. Deze activiteiten zijn tot stand gekomen op basis van hun eigen behoeften en zijn dikwijls door of samen met hen ontwikkeld. Bij een aantal Recovery Colleges nemen ook professionals en andere burgers deel aan de activiteiten.
In mei en september 2014 werd door CARe Europe- in samenwerking met het lectoraat Participatie Zorg en Ondersteuning1 een tweetal studiereizen georganiseerd naar Londen, om het concept van de Recovery Colleges van nabij te bekijken. In dit artikel wordt verslag gedaan van onze ervaringen. We besluiten met enkele mogelijkheden om het concept van de Recovery Colleges in Nederland toe te passen.

In dit nummer treft u om te beginnen berichten van de redactie over de koers van het tijdschrift in de komende jaren en over een herordening van de redactie. Het tijdschrift wil hiermee inspelen op de grote veranderingen in het zorgstelsel. Het is interessant om te zien hoe verschillend die veranderingen worden opgepakt, individueel en collectief. Anniek Wester, Charlotte de Heer-Wunderink en NynkeBoonstra beschrijven hoe het sluiten van een beschermende woonvorm bij een cliënt een ontwikkelingsproces in gang zette dat individueel kon worden ondersteund. Simona Karbouniaris, Jean Pierre Wilken en anderen laten zien dat herstel in Londense ‘recovery colleges’ vorm krijgt door participeren en leren. De individuele aanpak is hier in belangrijke mate vervangen door het creëren van een sociaal verband, een leeromgeving. Herstel is in zo’n setting meer een gezamenlijke dan een individuele onderneming.
Veel ‘recovery college’-elementen zijn ook terug te vinden in ‘De Brouwerij’ van Mo-leMann Tielens waarover Petra Jorissen bericht. Zou dit ook als een ‘recovery college’ gezien kunnen worden? Behalve allerlei op participeren en leren gerichte activiteiten vindt er ook behandeling plaats, inclusief diagnostiek, behandelplan en financiering. Het onderscheid tussen sociale participatie en behandeling verdwijnt niet helemaal. ‘De Brouwerij’ en de ‘recovery colleges’ zijn, net zoals het verdwijnende ‘Brückenschlag’ waarover Michi Almer schrijft, niches waarin mensen met psychiatrische problemen zich op hun gemak kunnen voelen. In het nieuwe zorgstelsel gaat het om participatie. Zijn deze initiatieven misschien óók pogingen om via nieuwe niches aan al te veel verplichte maatschappelijke participatie te ontkomen?
De huidige veranderingen in de zorg zijn gebaseerd op anders kijken naar cliënten en hun beperkingen. In dit nummer zijn andere manieren van kijken terug te vinden in het Soteriamodel van Ciompi, in de ervaringsdeskundige vragen die Tins Pelster en Anne-Marie van Bergen formuleren over de psychiatrische diagnostiek en, als klap op de vuurpijl, in het verslag van het congres ‘Anders denken over psychische aandoeningen’ van Margit van der Meulen. Maar liefst vier leden van het kabinet waren - naast GGZ-professionals en ervaringsdeskundigen - op dit congres aanwezig en de premier zelf hield een inleiding waarin met name het meer kijken naar de mogelijkheden van mensen werd benadrukt. De politiek wil echt dat er anders naar mensen met psychische problematiek gekeken wordt. Herstel en rehabilitatie zijn in het WMO-tijdperk ineens politiek correct. Ook dat schept nieuwe kansen.

Toen - Denk in mogelijkheden

Luc Ciompi, emeritus hoogleraar sociale psychiatrie en oprichter van de therapeutische woongemeenschap Soteria te Bern, werd voor het Duitse sociaalpsychiatrische tijdschrift Brückenschlag geïnterviewd door filmmaakster Leila Kühni. Haar film over Soteria Bern en het gesprek met Ciompi zijn te zien op www.soteria.ch/Aktuelles. Vertaling: Michi Almer.