Van beschermd naar ondersteund wonen. Een visie op beschermd wonen en herstel

Omschrijving

In 2023 publiceerden de auteurs een discussiestuk over de toekomst van het beschermd wonen met een analyse van de ontwikkelingen van de laatste jaren. Deze discussie staat mede in het kader van de instroom in de Wlz van indicaties op ggz-grondslag.1 De auteurs benoemen verschillende dilemma’s rond een herstelgerichte ontwikkeling van het beschermd wonen. Deze discussie blijft actueel. Naar aanleiding van een reactie op hun argumentering (zie bijdrage Huber & Van Vught in deze aflevering), verzocht de redactie de auteurs daarom hun stuk te updaten. Wie mengt zich verder in de discussie? 

Kloof tussen uitgangspunten van beleid en praktijk
De koers van het beschermd wonen is sinds het rapport van de Commissie Dannenberg (VNG, 2015) eenduidig: er moet meer aandacht komen voor ondersteuning in de eigen omgeving (beschermd thuis) en het klassieke beschermd wonen kan het best worden afgebouwd. Ondanks consensus over deze uitgangspunten staat de praktijk anno 2024 vaak ver af van de gewenste situatie. Wonen is een mensenrecht. Mensen in staat stellen om te wonen is een maatschappelijke verantwoordelijkheid, waarbij niet een indicatie die schaarste probeert te managen uitgangspunt zou moeten zijn, maar de eigen keuze van het individu. Hoe we als samenleving hiermee omgaan, vraagt om een publieke discussie. In deze bijdrage bespreken we de bestaande situatie vanuit een analyse van hoe we hier terecht zijn gekomen, om vervolgens een toekomstvisie te schetsen.

Verkenning van kernvragen
De kernvragen zijn: biedt beschermd wonen acceptabele herstel- en ontwikkelingsgerichte ondersteuning voor de mensen die er verblijven? En: bieden beschermende woonvormen de noodzakelijke voorwaarden om sociale inclusie te bevorderen? We duiden de jongste ontwikkelingen en we beschrijven aan de hand van de literatuur wat bekend is over de effecten van beschermd wonen. Vervolgens formuleren we dilemma’s en een visie, of denkrichting, om het beleid en de praktijk van het beschermd wonen te verbeteren.

De ontwikkeling van beschermd wonen
Beschermd wonen is ontstaan als reactie op fundamentele kritiek op de intramurale psychiatrie in de jaren 1960, toen zorg voornamelijk werd geboden vanuit het Algemeen Psychiatrisch Ziekenhuis (APZ) en ambulant werken nog nauwelijks bestond, en al helemaal niet voor mensen die ernstig psychisch lijden. Goffman (1961) beschreef deze instellingen als ‘totale instituties’ en verder hoe zij de levens voor de ‘inmates’ die er verblijven, bepalen en beperken.