Waar kom je het best tot je recht? Kansen en uitdagingen voor de beschermd wonen sector

Omschrijving

Deze bijdrage werd geplaatst als reactie op het oorspronkelijke discussiestuk van Koopmans et al. (beide op de website van Valente) dat wij in deze aflevering in een bewerkte versie opnemen. De discussie wordt hiermee heropend.

Achtergrond: ontwikkeling van het beschermd wonen
Sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw bieden voorzieningen voor beschermd wonen (BW) een plek aan mensen met langdurige en ernstige psychische aandoeningen (zie Koopmans et al. in deze aflevering). In eerste instantie waren dat vooral 24-uursvoorzieningen waar mensen in groepen woonden, als alternatief voor een verblijf in een psychiatrische kliniek. In combinatie met ambulante geestelijke gezondheidszorg (FACT-teams) ontwikkelde zich ook de ambulante woonbegeleiding.

BW, maatschappelijke opvang en forensisch
In de loop der jaren is onder de noemer beschermd wonen een brede waaier van voorzieningen ontstaan: voorzieningen waar grotere groepen met 24-uurs begeleiding samenwonen, kleinere groepen met 16-uurs begeleiding en mensen die zelfstandig of in satellietwoningen wonen en ambulante begeleiding krijgen. Ook zijn de sectoren maatschappelijke opvang en BW de afgelopen jaren steeds verder naar elkaar toe gegroeid, waardoor mensen die voorheen dakloos waren of langdurig in de maatschappelijk opvang verbleven, nu in de BW verblijven of ambulante begeleiding krijgen. Daarbij komt een extra instroom van mensen die met forensische maatregelen in een BW verblijven.

Verdere ambulantisering gewenst?
Sinds een aantal jaren ligt de nadruk steeds meer op ambulante zorg en het terugbrengen van het aantal 24-uurs plekken, onder noemers als ‘Beschermd Thuis’, ‘Iedereen een thuis’ of ‘Community next’. Hoewel de ambitie tot verdere ambulantisering al lang bestaat, blijft het aantal mensen dat in een vorm van 24-uurszorg verblijft relatief stabiel, zeker als je daar maatschappelijke opvang en de forensische zorg bij optelt (Van Ewijk, 2010; Kroon, 2021; Knispel et al., 2020).

In 2023 publiceerden Martijn Koopmans, Philippe Delespaul, Dirk den Hollander en Artie van Tuijn† een discussiestuk waarin zij de ontwikkeling van de vraag naar 24-uursplekken analyseerden en constateerden dat de vraag naar beschermd wonen plekken verder is toegenomen, in plaats van door het beleid verminderd. Zij beargumenteerden vervolgens dat BW-voorzieningen onvoldoende bijdragen aan herstel en inclusie en stelden dat er daarom nog meer moet worden in gezet op ambulantisering. In deze aflevering is een bewerking van dit stuk opgenomen (Koopmans et al., 2024).
Wij menen echter dat ambulantisering geen doel op zich moeten zijn, maar een middel om te komen tot het werkelijke doel: wonen op een plek waar herstel en kwaliteit van leven het meest bevorderd wordt. De vraag hoe de BW-sector hieraan bijdraagt, dáár moeten we in gezamenlijkheid, met cliënten, ervaringsdeskundigen, naasten, professionals, bestuurders, ambtenaren en wetenschappers het gesprek over voeren.